საუბარი დავით ჯიშკარიანთან

რატომ იყენებენ ისტორიას პოლიტიკური მიზნებით? რა განსხვავებაა კონფლიქტის პოლიტიკურ და ისტორიულ აღქმას შორის? როგორ სწავლობენ ისტორიას აფხაზეთში? რატომ არის არქივთან წვდომა შეზღუდული?

პარტია “გირჩის” ინტერნეტ-ტელევიზიის გადაცემების სერია ქართულ-აფხაზურ და ქართულ-ოსურ კონფლიქტებს ეხება, რომელთა თანაწამყვანები პოლიტიკოსი იაგო ხვიჩია და კონფლიქტოლოგი პაატა ზაქარეიშვილი არიან. გადაცემის ახალი გამოშვების სტუმარი ისტორიკოსი დავით ჯიშკარიანია, რომელიც ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის ისტორიულ საფუძვლებსა და ისტორიის ინსტრუმენტალიზაციაზე საუბრობს.

პირველ წამოჭრილ საკითხზე თუ რას ნიშნავს მისთვის კონფლიქტები, დავით ჯიშკარიანი ამბობს, რომ ტერმინი “კონფლიქტი” მან ბავშვობაში პირველად ტელევიზორიდან გაიგო, რადგანაც ჩვეულებრივი საზოგადოებისთვის არსებობდა “ომი და ლტოლვილობა”.

ისტორიკოსის თქმით, ისეთი პოლიტკორექტული ტერმინიც კი, როგორიც “დევნილობაა” მოგვიანებით შემოვიდა. მიუხედავად ამ ცვლილებებისა, ჯიშკარიანი ამბობს, რომ საზოგადოების მეხსიერებაში ეს ყველაფერი მაინც “ლტოლვილობად” დარჩა და ეს გასააზრებელი საკითხია.

ისტორიკოსი ასევე საუბრობს ისტორიის, როგორც სამეცნიერო დისციპლინის “პოლიტიკურ ინსტრუმენტალიზაციაზე” და აღნიშნავს, რომ ეს როგორც ტოტალიტარულ, ისე დემოკრატიულ სახელმწიფოებში ხდება. “ისტორია არ არის პოლიტიკური კონტექსტიდან დაცლილი მეცნიერება, ის პოლიტიკური კონტექსტის შემქმნელი მეცნიერებაა”, – აღნიშნავს ჯიშკარიანი.

პაატა ზაქარეიშვილი ამასთან დაკავშირებით აღნიშნავს, რომ მისთვის არსებობს ჯერ ისტორია, შემდეგ მეხსიერება და შემდეგ წარსული, და ამ სამი ცნებით “ხდება მანიპულირება”. ის იხსენებს ლევან ბერძენიშვილის სიტყვებს ერეკლე მეორესთან დაკავშირებით, რომლის გამოც “რესპუბლიკური პარტიის” თანადამფუძნებელი კრიტიკის ობიექტი გახდა.

ზაქარეიშვილის აზრით არის ერთ-ერთი მაგალითი იმისა, თუ როგორ შეიძლება გახდეს ისტორიაზე საუბარი დღევანდელი პოლიტიკის განმსაზღვრელი. ზაქარეიშვილი სვამს კითხვას, თუ რატომ ვერ მიჯნავს ქართული საზოგადოება ერთმანეთისგან წარსულს და აწმყოს?

ჯიშკარიანის აზრით, ამას მრავალი ფაქტორი ხსნის, მათ შორის ერთ-ერთი ის, რომ “მეხსიერებაც პოლიტიკური პროექტია”. ისტორიკოსის თქმით, ამის ნათელი გამოვლენაა “კომემორაცია”, როდესაც, მაგალითისთვის, “27 სექტემბერს ყველანი მიდიან მემორიალთან, ყოველდღიური რუტინაა, მაგრამ არავინ სვამს კითხვას რატომ მოხდა ეს 27 სექტემბერი, რატომ დადგა ეს დღე?”

ჯიშკარიანი თვლის, რომ მეხსიერების რიტუალიზაციაში დიდი მასები მონაწილეობენ, მაგრამ რეალურ კვლევას მხოლოდ ისტორია აკეთებს. “ზოგადად ღარიბი ქვეყნების პრობლემაა ის, რომ წარსული გაფეტიშება ხდება. წარსულში ვეძებთ იმ გასაღებს, რომელიც უნდა იყოს მომავლის პროექტი”, ასკვნის მკვლევარი.

იაგო ხვიჩიას კითხვაზე, თუ რა ისტორია ისწავლება აფხაზეთში და რა ისტორია ისწავლება აქ, ჯიშკარიანი პასუხობს, რომ ყველაზე ცალსახა გზავნილი აფხაზი ბავშვების ისტორიის წიგნებში ისაა, რომ “ქართველები მტრები არიან”. “ეს ჩანს პირველყოფილი ადამიანის შესახებ დაწერილი პირველი თავიდან და ამით სრულდება ბოლო თავი აფხაზეთის ისტორიის სახელმძღვანელოსი”, ამბობს ჯიშკარიანი.

“ყველაზე დიდი ნაწილი სახელმძღვანელოში ეთმობა ომს და ყველა დიდი საბრძოლო მოქმედება დეტალურად არის განხილული”, აღნიშნავს ისტორიკოსი. ჯიშკარიანის თქმით, იქ სადაც საერთო ისტორიაზე უნდა იყოს საუბარი, თუნდაც ფეოდალურ ხანაზე, იქ არის საუბარი “აფხაზურ-ქართულზე”, ანუ “ეთნიზაცია” ხდება შუა საუკუნეების, რაც ამ ხანისთვის შეუფერებელია.

პაატა ზაქარეიშვილი ასევე წამოჭრის აფხაზებისთვის და ოსებისთვის მნიშველოვანი თარიღების, ლათისა და ძარის ტრაგედიების საკითხს და კითხულობს, თუ რატომ არ არის ეს შემთხვევები ქართული ისტორიული მეხსიერების ნაწილი – რისი გვეშინია? იაგო ხვიჩია ფიქრობს, რომ ასეთ შემთხვევაში გამოვა, რომ ეს ჩვენი “სახელისუფლებო ვერტიკალის” ჩადენილია.

ჯიშკარიანი თვლის, რომ კომემორაცია ისტორიკოსების საქმე არ არის, რადგანაც ამას პოლიტიკოსები შვებიან. “ისტორიის თეორეტიკოსების აზრით, უფრო მნიშვნელოვანია არა ის, რა გვახსოვს, არამედ ის, რას ვივიწყებთ”, ამბობს მკვლევარი.

“ეს უფრო კონფლიქტის მხარეებთან დიალოგის თემაა”, ფიქრობს ისტორიკოსი. მისი თქმით, მას კონფლიქტის მოგვარებაში ისტორიის როლის სწამს მხოლოდ მას შემდეგ, როდესაც პოლიტიკური მხარე მოგვარდება და მკვლევარებს მუშაობის საშუალება მიეცემათ – “როგორ შეიძლება ისტორიაზე შევჯერდეთ, როდესაც კონფლიქტის ყველა მხარეს დამოუკიდებლობაც, ლეგიტიმაციაც და სხვა ყველაფერიც წარსულზე აქვთ მიბმული? მომავლის ხედვა ნულია.”

ჯიშკარიანის აზრით, ეს ტრაგედიები ჯერჯერობით სისხლის სამართლის გამოძიების საკითხია და არა ისტორიის. მკვლევარი ფიქრობს, რომ ისტორიკოსს უნდა გააჩნდეს შესაბამისი გამოძიების დოკუმენტები, რათა მათზე იმუშაოს და უკვე შემდეგ მიუდგეს ამ საკითხს თავისი კონცეფციით, როგორც ისტორიის მკვლევარი.

“ფაქტი რა მოხდა, ეს უნდა ნახოს საგამოძიებო კომისიამ”, ფიქრობს ჯიშკარიანი. თუმცა, ის ასევე ფიქრობს, რომ ამ ტრაგედიებზე საუბარი უნდა მიმდინარეობდეს, რათა კონტექსტი უკეთ იყოს გაგებული.

იაგო ხვიჩია ამბობს, რომ აფხაზებისთვის და ოსებისთვის ეს ორი თარიღი იგივეა, რაც ჩვენთვის 9 აპრილი და თუ შერიგებაზე ვსაუბრობთ, მაშინ ესეც უნდა გავითვალისწინოთ. ჯიშკარიანის აზრით, ეს საკითხი უფრო მეტად პოლიტიკას უკავშირდება, რადგანაც პოლიტიკური კონტექსტის გარეშე მსგავსი ტრაგედიები არა საყოველთაო, ეროვნული შეთანხმებისა და გლოვის ობიექტი, არამედ კონკრეტული ოჯახების პირადი უბედურებაა.

არქივებთან წვდომის საკითხი ჯიშკარიანს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანეს პრობლემად მიაჩნია ისტორიული კვლევის, მათ შორის კონფლიქტების. იაგო ხვიჩია ფიქრობს, რომ არქივები უნდა გაიხსნას და როგორც პოლიტიკოსი ამის დაპირებას იძლევა, თუ ხელისუფლებაში მოვა.

ჯიშკარიანის თქმით, მას, როგორც მოქალაქეს, პოლიტიკოსების არ სჯერა – რაც შეეხება საარქივო დოკუმენტების სრულ დასკანერებას და გაციფრულებას, მისი აზრით, ამას ათწლეულები სჭირდება და ყველაზე სწორი გზა, უბრალოდ იქ მკვლევარების მიშვება იქნება.

ისტორიის მეცნიერების განვითარებაზე ჯიშკარიანი ასევე ამბობს, რომ ამას ფინანსური სახსრები სჭირდება. “ამის გარეშე მეცნიერება ვერ იარსებებს”, თვლის ისტორიკოსი. “90-იან წლებში და 2000-იანების შუამდე, პრაქტიკულად, ისტორიკოსებს უწევდათ არა კვლევები, არამედ გადარჩენა”, ამბობს ჯიშკარიანი.

ისტორიკოსი აღნიშნავს, რომ დღეს უკეთესი მდგომარეობაა, მაგრამ დღესაც მისი კოლეგების დიდ ნაწილს ლექციების ლექციებზე წაკითხვა უწევთ, “რათა გადარჩნენ”, კვლევას კი მხოლოდ თავისუფალ დროს ახერხებენ.

“ჩვენ ვართ პირველი თაობა ისტორიკოსების, რომელთაც მოგვეცა საშუალება რაღაცების კეთება დავიწყოთ და შესაბამისად, აფხაზეთზეც ახალ კვლევებს უნდა ელოდოთ”, ამბობს მკვლევარი. პაატა ზაქარეიშვილი ამატებს, რომ ჯერჯერობით თუ რაიმე სერიოზული იწერება ახალი ჩვენს კონფლიქტებზე, წერენ უცხოელები.

ჯიშკარიანის თქმით, ისიც ხედავს ამ ტენდენციას, ამის გამოსწორებას მისი აზრით სჭირდება ქართველი ისტორიკოსების მეტი მხარდაჭერა – “ქართველ ისტორიკოსებს სჭირდებათ ფული, სჭირდებათ ცხოვრება და სჭირდებათ ღია არქივები”.