დაუთ აგრბა, რომელიც ვიცე-პრეზიდენტობის კანდიდატად რობერტ არშბასთან ერთად საპრეზიდენტო არჩევნებში იყრის კენჭს, ამბობს, რომ მთავარი და ალბათ ერთადერთი მიზეზი, რის გამოც ეს ალიანსი გაჩნდა, არის სრულმასშტაბიანი საკონსტიტუციო რეფორმის განხორციელება.

საუბარია არა მხოლოდ აღმასრულებელ და საკანონმდებლო შტოებს შორის უფლებამოსილების გადანაწილებაზე, არამედ ადმინისტრაციულ რეფორმასა და ადგილობრივი მმართველობის ორგანოების რეფორმაზე. ამასთან, განისაზღვრა ვადები ამ პროგრამის თითოეული პუნქტის განსახორციელებლად.

ინტერვიუს სრული ტექსტი:

ინალ ხაშიგი:  გამარჯობა!  ეთერშია „ჩეგემსკაია პრავდა“. დღეს ისევ საპრეზიდენტო არჩევნებზე ვისაუბრებთ. უფრო მეტიც, ჩვენი სტუმარი სტუდიაში არის ვიცე-პრეზიდენტობის კანდიდატი, რომელიც რობერტ არშბასთან ერთად იბრძვის, დაუთ აგრბა.  მოგესალმებით, წავიკითხე თქვენი პროგრამა და ძალიან საინტერესო აღმოჩნდა.აკო

ამიტომ დავიწყებ  ყოველგვარი შესავლის გარეშე. როგორც ბევრ სხვას, მეც მაქვს შეკითხვა: როგორ მოხდა ეს „ქიმია“ თქვენსა  და რობერტ არშბას შორის? რადგან სხვა კანდიდატების შემთხვევაში ალიანსების ჩამოყალიბების პროცესი მეტ-ნაკლებად ნათელია. და თქვენი ალიანსი ცოტა იდუმალი ჩანს. როგორ მოხდა ეს ყველაფერი?

დაუთ აგრბა:  სანამ გეტყვით, როგორ გავერთიანდით  ერთ გუნდად, ცოტა პრეისტორიას მოვყვები.  ჩვენ ვმუშაობთ საზოგადოებრივ პალატაში და მასში არის სახელმწიფო აღმშენებლობისა და საზოგადოებრივი შეთანხმების კომისია.

მისი სრული სახელწოდება საკმაოდ გრძელია, მაგრამ არსი ისაა, რომ კომისია სახელმწიფო სტრუქტურასთან დაკავშირებულ საკითხებს ხელმძღვანელობს და საკონსტიტუციო რეფორმის იდეაც მას ეკუთვნის. მან  უკვე ერთი წელია ეს  წარადგინა,  მაგრამ სხვადასხვა მიზეზების გამო  ბევრ სხვა საკითხებზე გადავერთეთ. რეფორმა დიდი ხანია განიხილება და  გასული წლის ივნისში მასზე უფრო აქტიურად დავიწყეთ მუშაობა. ჩვენ შევისწავლეთ რამდენიმე პროექტი, მათ შორის ის ვერსია, რომელიც პრეზიდენტმა პარლამენტში წარუდგინა.

თუმცა  რთულია მას სრულფასოვანი საკონსტიტუციო რეფორმა უწოდო.  უფრო მეტიც, ეს არის ადმინისტრაციული რეფორმა საკონსტიტუციო ცვლილებების ცალკეული ელემენტებით.  ჩვენ ასევე შევისწავლეთ სხვა პროექტები, მათ შორის 2013 წელს   ადვოკატთა  ჯგუფის მიერ შემუშავებული, რომელშიც მონაწილეობა მიიღო ალხას თხაგუშევმა. შემდეგ ფართომასშტაბიანი პრეზენტაცია გაიმართა  ატრიუმ-ვიქტორიაში (საკონცერტო  დარბაზი სოხუმში). ჩვენ ავირჩიეთ მრგვალი მაგიდის მოწყობის გზა, მოვიწვიეთ საკონსტიტუციო სამართლის სფეროს სპეციალისტები და ჩვენი ადვოკატები, რომლებიც სხვადასხვა დროს მონაწილეობდნენ რეფორმების განვითარებაში. საქმე წინ მიდიოდა და ჩვენ გაგვიმართლა, რომ ამ პროცესს შეუერთდა თამაზ ქეცბა (საზოგადო მოღვაწე, პირველი კონსტიტუციის ერთ-ერთი ავტორი). საჯარო პალატაში ვაკანსია იყო და ერთ-ერთმა კოლეგამ, რომელიც ჩვენს გუნდში იყო, დაიკავა ეს თანამდებობა.

ჩვენ აქტიურად გავაგრძელეთ მუშაობა და  გავმართეთ ოთხი-ხუთი მრგვალი მაგიდა. თუმცა, ჩვენ ყოველთვის გვაწუხებდა კითხვა: როგორ განვახორციელოთ რეფორმა? ეს კითხვა არაერთხელ დაუსვა საკუთარ თავს თამაზ ქეცბამ: „ჩვენ შევიმუშავებთ პროექტს, ძალ-ღონეს დავხარჯავთ, მაგრამ როგორ მივაღწიოთ  იმას, რომ  პარლამენტმა მიიღოს და ხელი მოაწეროს პრეზიდენტმა, რათა ეს   რეფორმები რეალურად განხორციელდეს? ჩვენ ვუპასუხეთ: „ვნახოთ. წინ მორიგი არჩევნებია. ალბათ ამ დროისთვის რაღაც გაირკვევა და ერთ-ერთი კანდიდატი ამ პროგრამას საფუძვლად აიღებს.

ამასობაში ჩვენ გავაგრძელებთ მუშაობას“. შემდეგ კი შემოდგომაზე მოხდა ნოემბრის ცნობილი მოვლენები (პროტესტის შედეგად ასლან ბჟანიას გადადგომა) – მოსალოდნელი, მაგრამ ამავე დროს მოულოდნელი. მიუხედავად ამისა, ჩვენ არ გავჩერებულვართ და  გავაგრძელეთ მუშაობა. რაღაც მომენტში აღმოჩნდა, რომ ჩვენმა იდეებმა მიაღწია რობერტ არშბას გუნდამდე. მაშინ არ ვიცოდით კენჭისყრას თუ  აპირებდა. თუმცა, გარკვეული პერიოდის შემდეგ ცნობილი გახდა, რომ არის კანდიდატი, რომელსაც სურს ეს რეფორმა საფუძვლად გამოიყენოს. და სწორედ ჩვენ შემოგვთავაზეს ვიცე-პრეზიდენტის თანამდებობა. გვესმის, რომ რეგიონული ფაქტორიც (აღმოსავლეთ და დასავლეთ აფხაზეთი) გარკვეულ როლს თამაშობს.

მაგრამ საქმე მხოლოდ ამაში არ არის. ჩვენს გუნდში ბევრი ღირსეული ადამიანია. თუმცა, ისე მოხდა, რომ  ბზიფის  აფხაზეთიდან კანდიდატებს შორის მხოლოდ მე და დაურ აგრბა ვიყავით,  რომელიც ასევე განიხილებოდა. საბოლოოდ არჩევანი ჩემზე შეჩერდა. შევხვდით და ვისაუბრეთ. ჩვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი კითხვა იყო: ნამდვილად სურს რობერტ არშბას ამ რეფორმის განხორციელება? ჩვენ გვაინტერესებდა, იქნებოდა თუ არა ის მის პროგრამაში მთავარი. რობერტ არშბამ მაშინვე განაცხადა, რომ თუ რეფორმის განხორციელება მოითხოვს ვადამდე გადადგომას და განახლებული კონსტიტუციით ახალ არჩევნებს, ის ამისთვის მზად არის.

ინალ ხაშიგი:  შევნიშნე ეს ნაწილი თქვენს პროგრამაში. მასში ნათქვამია, რომ 2026 წლის აგვისტოში ვიცე-პრეზიდენტი გადადგება და თანამდებობა გაუქმდება. ეს ხაზს უსვამს იმას, რომ თქვენ თანამდებობისთვის არ მოდიხართ. მაგრამ ვიცე- პრეზიდენტი გარკვეულ ფუნქციებს წელიწადნახევრის განმავლობაში ასრულებს. გისაუბრიათ რას გააკეთებთ ამ პერიოდში?

 დაუთ აგრბა: მართალი გითხრათ, ჩვენ არ განგვიხილავს ეს საკითხი დეტალურად, რადგან არ ვაყენებთ მას წინა პლანზე. არანაირი წინაპირობა არ გვაქვს.

ინალ ხაშიგი: ახლა გადავიდეთ თავად რეფორმის არსზე. რა არის მისი ძირითადი პარამეტრები? ბევრი განსხვავებული მოდელია: საპრეზიდენტო, საპარლამენტო, შერეული. ზოგიერთი ადამიანი წმინდა საპარლამენტო რესპუბლიკის მომხრეა. მართლაც ბევრი ვარიანტია. ჩამოგვითვალეთ თქვენი რეფორმის ძირითადი პუნქტები.

დაუთ აგრბა: როგორც ვთქვი, განვიხილეთ რამდენიმე პროექტი. ერთ-ერთ მათგანზე მომუშავე იურისტთა ჯგუფმა შემოგვთავაზა საპარლამენტო მოდელი, რომელიც შეინარჩუნებდა საპრეზიდენტო ძალაუფლების გარკვეულ ელემენტებს. ძირითადად,  ეს იყო საპარლამენტო რესპუბლიკა. თუმცა ჩვენ ავირჩიეთ საპრეზიდენტო-საპარლამენტო მოდელი. ჩვენს გუნდში განსხვავებული მოსაზრებები იყო. ზოგი მხარს უჭერდა საპარლამენტო რესპუბლიკას, ზოგი კი კატეგორიულად არ ეთანხმებოდა. საბოლოოდ მივედით იმ დასკვნამდე, რომ საპრეზიდენტო-საპარლამენტო სისტემა უფრო მისაღებია.

ჩვენ უკვე 30 წელია საპრეზიდენტო ხელისუფლებაში ვცხოვრობთ და ვიცით მისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები. საპარლამენტო სისტემაზე მოულოდნელად გადახტომამ, ყველაფრის ნულიდან დაწყებამ, შეიძლება უფრო მეტი პრობლემა გამოიწვიოს, ვიდრე სარგებელი. მაგრამ დროთა განმავლობაში ქვეყანა შეძლებს საპარლამენტო მოდელისკენ სვლას. რას გულისხმობს მმართველობის საპრეზიდენტო-საპარლამენტო ფორმა?  ჩვენი რეფორმის მიხედვით, პრეზიდენტი იტოვებს მთავრობის ფორმირების  უფლებას. ის წარადგენს პრემიერ მინისტრობის კანდიდატს, რომელიც შემდეგ დამოუკიდებლად ირჩევს მინისტრებს. 

პრეზიდენტი ამტკიცებს მთავრობის შემადგენლობას, მაგრამ შემდეგ მინისტრთა კაბინეტმა უნდა წარადგინოს განვითარების პროგრამა და უზრუნველყოს პარლამენტის მხარდაჭერა. ეს არის სისტემის მნიშვნელოვანი ელემენტი: მთავრობა უბრალოდ  კი არ ყალიბდება, არამედ გადის საპარლამენტო კონსულტაციებს, რათა დეპუტატებმა გაიგონ, რა მიმართულებით განვითარდება სახელმწიფო. ეს არის კონკრეტული პროცედურა. როდესაც მთავრობა პარლამენტში მოდის, მან ნდობა  უნდა მიიღოს. მნიშვნელოვანია, რომ ეს უნდობლობაში არ ავურიოთ – ეს სრულიად განსხვავებული რამ არის. უნდობლობის გამოცხადება ხდება მთავრობის მუშაობის დროს და თავდაპირველად მინისტრთა კაბინეტმა პარლამენტში დამტკიცების პროცედურა უნდა გაიაროს. თუ პარლამენტი მთავრობის შემოთავაზებულ შემადგენლობას დაამტკიცებს, ის საბოლოოდ მტკიცდება და მინისტრთა კაბინეტი იწყებს მუშაობას. მაგრამ თუ პარლამენტი ნდობას არ გამოუცხადებს, ის მეორე შანსს იღებს – შესაძლებლობას დამოუკიდებლად წარადგინოს პრემიერ-მინისტრობის კანდიდატი.

ამ შემთხვევაში პრემიერ-მინისტრი აყალიბებს საკუთარ კაბინეტს და პრეზიდენტი ვალდებულია დაამტკიცოს იგი. თუმცა, თუ პარლამენტი დადგენილ ვადაში მთავრობას ვერ ჩამოაყალიბებს, მესამე ეტაპი იწყება: პრეზიდენტი კვლავ აყენებს თავის კანდიდატურას, აყალიბებს კაბინეტს და ამჯერად პარლამენტი ვალდებულია ნდობა გამოუცხადოს. თუ პარლამენტი უარს იტყვის, პრეზიდენტს აქვს მისი დათხოვნის უფლება, ამდენად, პირველი ნაბიჯი რჩება პრეზიდენტს, მეორე – პარლამენტს, ხოლო მესამე – გადამწყვეტი – პრეზიდენტს. მნიშვნელოვანია გვესმოდეს, რომ მინისტრთა კაბინეტი საპარლამენტო არჩევნებზე იქნება მიბმული. როდესაც ახალი პარლამენტი იქმნება, მინისტრთა მთელი კაბინეტი გადადგება. თუმცა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ პრეზიდენტს არ შეუძლია ხელახლა წარადგინოს იგივე კანდიდატები – ამ მხრივ არანაირი სამართლებრივი შეზღუდვა არ არსებობს. ხელისუფლების გადადგომის ფაქტი სავალდებულო ხდება. ახლა მინისტრთა კაბინეტი საპრეზიდენტო არჩევნებზეა მიბმული, მაგრამ ჩვენ ვთავაზობთ საპარლამენტო არჩევნებზე მიბმას.

ინალ ხაშიგი: ანუ გარკვევით განსაზღვრავთ ყველა ეტაპის ვადებს?

დაუთ აგრბა: დიახ, ყველა ვადა დაწესებულია.  მაგალითად,  მთავრობას  პროგრამის წარსადგენად  ოცი  დღე ეძლევა. ასევე ოცი  დღეა განსაზღვრული პარლამენტში წარსადგენად.

ინალ ხაშიგი: მე ვსაუბრობ ახალ სისტემაზე გადასვლის სრულ ციკლზე.

დაუთ აგრბა: ახლა საუბარია პარლამენტზე, მინისტრთა კაბინეტზე, აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე. მაგრამ ჩვენ ასევე გვაქვს თავად პარლამენტის რეფორმა, ასევე ცვლილება საარჩევნო სისტემაში.

ჩვენ ვთავაზობთ შერეულ სისტემას, რადგან არ გვინდა, რომ მაჟორიტარული სისტემით არჩეული პარლამენტი გაუმკლავდეს ამ პროცესს, მიგვაჩნია, რომ ასეთ პარლამენტს არ აქვს საკმარისი კვალიფიკაცია და საზოგადოებას ბევრი კითხვა აქვს. ჩვენი მიზანია გავხადოთ პარლამენტი უფრო კომპეტენტური და სახელმწიფოზე ორიენტირებული, რათა მან ეფექტურად გააკონტროლოს ძირითადი პროცესები.

ინალ ხაშიგი: ამის მისაღწევად აუცილებელია შერეულ სისტემაზე გადასვლა, სადაც პარტიული წარმომადგენლობა გაიზრდება.

დაუთ აგრბა: თუ პროგრამა წაიკითხეთ, გეცოდინებათ, რომ ექვს თვეში ვგეგმავთ პარტიების შესახებ კანონმდებლობის შეცვლას. უნდა გავამკაცროთ მოთხოვნები,  რათა პარტიებს ჰქონდეთ პროგრამები, აქტიურად ჩაერთონ პოლიტიკაში და არა მხოლოდ ქაღალდზე არსებობდნენ.

ინალ ხაშიგი:  მაგრამ აქ არის პრობლემა.  მაგალითად, წერია, რომ პარტიებმა რეგულარულად უნდა გამართონ შეკრებები, მაგრამ ეს ასე არ ხდება.  

არავინ აკონტროლებს პარტიის წევრობას. ჩვენ გვაქვს ათობით პარტია დარეგისტრირებული, მაგრამ ზოგიერთ მათგანს მხოლოდ ორი-სამი ადამიანი ჰყავს. არის პარტიები, რომლებიც არსებობენ მხოლოდ იმიტომ, რომ ვიღაცას ჯერ კიდევ შემორჩა  ბეჭედი.

დაუთ აგრბა: ჩვენ ვფიქრობთ, რომ თუ პარტიები მონაწილეობენ მთავრობის ფორმირებაში, ისინი უნდა დაექვემდებარონ მკაცრ კონტროლს.

ამაზე პასუხისმგებელი უნდა იყოს იუსტიციის სამინისტრო, რომელიც ვალდებულია გააკონტროლოს მხარეთა კანონთან შესაბამისობა. დღესდღეობით ბევრი პარტია მხოლოდ არჩევნების დროს ჩნდება და მერე ქრება. ზოგი ქველმოქმედებას ეწევა, მაგრამ ეს არ არის მათი მთავარი მიზანი.

ამიტომ მიგვაჩნია, რომ აუცილებელია კანონის დაცვაზე კონტროლის გამკაცრება. საზოგადოებრივი ორგანიზაციებიც კი, რომლებსაც არ აქვთ პოლიტიკაში ჩართვის უფლება, დღეს ჩართულნი არიან პოლიტიკურ პროცესებში.

მაგრამ იუსტიციის სამინისტრო მათ ხელახალ რეგისტრაციას არ მოითხოვს და სანქციებს არ ახორციელებს.  ეს პრობლემა ეხება არა მხოლოდ პარტიებს, არამედ ზოგადად კანონების აღსრულებას.

ინალ ხაშიგი: ჩვენს ქვეყანაში კანონის აღსრულება მართლაც მოიკოჭლებს. თქვენ ფიქრობთ, რომ წახალისების გარეშე პარტიები ისევ  ჩანასახის მდგომარეობაში დარჩებიან დღესდღეობით ბევრი პარტია სამოყვარულო ინტერესთა კლუბებს ჰგავს.

ხალხი იკრიბება, განიხილავს საკითხებს, მაგრამ რეალური უფლებამოსილების  გარეშე. თუ პარტიას არ ექნება შესაძლებლობა ჩაერთოს პროფესიულ პოლიტიკაში, შევიდეს პარლამენტში და შექმნას მთავრობა, ის დარჩება საწყის ეტაპზე.

მეორე მხრივ, თქვენს  პროგრამაში საუბარი არ არის  მხოლოდ უფლებამოსილებების გადანაწილებაზე, არამედ ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოებზეც. იგი ითვალისწინებს სოხუმის მერის არჩევას და რაიონული კრებებისთვის მათი ლიდერების არჩევის უფლების მინიჭებას. როგორ იმუშავებს? მე მესმის, რომ გაგრის და გუდაუთის რეგიონები უკვე ქმნიან ბიუჯეტებს საკუთარი შემოსავლებიდან, მაგრამ არის აღმოსავლეთ აფხაზეთი, სადაც ბიუჯეტი სუბსიდირებულია ცენტრის მიერ. როგორ არის ეს გათვალისწინებული?

დაუთ აგრბა: მართალი ხართ. თუ ადმინისტრაციის ხელმძღვანელს ფინანსური რესურსი არ ექნება, ვერც რაიონს და ვერც ქალაქს ვერ მართავს. ეს საკითხი სახელმწიფომ, კერძოდ აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ უნდა გადაწყვიტოს, რომელიც ვალდებულია შექმნას პირობები ადგილობრივი ბიუჯეტების ფორმირებისთვის.

ომის შემდეგ ჩვენ გვქონდა სამსაფეხურიანი საბიუჯეტო სისტემა. სოფლებსაც  კი ჰქონდათ საკუთარი  ანგარიშები, შეეძლოთ მცირე გადასახადების შეგროვება და თანხების მართვა რაიონულ ცენტრებში წასვლის გარეშე. რაც შეეხება აღმოსავლეთ აფხაზეთს, აუცილებელია შეიქმნას პირობები, რომლითაც მოხდება ადგილობრივი ბიუჯეტების შევსება. ჩვენ შეგვიძლია დავადგინოთ სუბსიდიების ფიქსირებული პროცენტი, რათა ადგილობრივმა ხელისუფლებამ იცოდეს, რამდენს შეიძლება ელოდოს ცენტრისგან. მაგრამ ასევე მნიშვნელოვანია სტიმულის შექმნა. მაგალითად, შეღავათიანი დაბეგვრის შემოღება პირველი ორი წლის განმავლობაში მცირე და საშუალო ბიზნესის მოსაზიდად.

ჩვენი სანაპირო ზონა უზარმაზარია და ველოდებით, რომ მისი პოტენციალი იქნება გამოყენებული. მთავარია დაიწყო  მოქმედება  და არ დაელოდო. ჩვენ მუდმივად გვესმის, რომ ” მზად არ ვართ”. დავიწყოთ დასავლეთ აფხაზეთიდან, ჩავატაროთ მერის არჩევნები, დავნიშნოთ საერთო კენჭისყრის დღე, რათა ბიუჯეტის ტვირთი შევამციროთ. ვინ, თუ არა ადგილობრივმა მოსახლეობამ, უკეთ იცის რა სჭირდება მათ ქალაქს ან რეგიონს.  აღმოსავლეთ აფხაზეთის ბევრი სოფელი მოვინახულეთ და დავინახეთ, რომ ხალხს უჭირს თუნდაც ელემენტარული საკითხების მოგვარება.

რაღაცის გასაკეთებლად ისინი  იძულებულნი არიან რაიონულ ცენტრში მივიდნენ, რაც დამატებით ხარჯებს ნიშნავს. შედეგად, მათ აგზავნიან სოხუმში, სადაც ასევე ვერაფერს წყვეტენ. ეს მარტივი პრობლემაა, მაგრამ მისი მოგვარება შესაძლებელია. რა თქმა უნდა, ყველაფერი ფინანსებზეა დამოკიდებული. აუცილებელია ბიუჯეტის ოპტიმიზაცია და საბიუჯეტო სახსრების გადანაწილება.

ინალ ხაშიგი: დავუშვათ, სოფლად ირჩევენ ადგილობრივი კრების ხელმძღვანელს. რაიონის ბიუჯეტის უმეტესი ნაწილი რესპუბლიკური ბიუჯეტის სუბსიდიებისგან შედგება. როგორ მოვახერხოთ ადგილობრივი ხელისუფლების სტიმულირება ეკონომიკის განვითარებისთვის? რომ  მხოლოდ სუბსიდიების მოლოდინში არ იყვნენ?  ეს არის მთავარი კითხვა.

ჩვენ მიჩვეულები ვართ, რომ სუბსიდიები ყოველწლიურად გაიცემა და ეს უკვე ტრადიციად იქცა. მაგრამ უნდა იყოს შემხვედრი ნაბიჯები, მაგალითად, შეიძლება გამოყენებულ იქნას სუბსიდიების შემცირების მოდელი. პირველ წელს სახელმწიფო ახორციელებს რაიონის ბიუჯეტის 80%-ის სუბსიდირებას. ორ წელიწადში – 60%, ხოლო დარჩენილი 40% რაიონმა თავად უნდა მოიპოვოს.

დაუთ აგრბა: ამავდროულად აუცილებელია რეგიონების განვითარების მექანიზმების შეთავაზება. მაგალითად, გალისა და ტყვარჩელის რაიონებს აქვთ ნაყოფიერი ტერიტორიები, მაგრამ მათი პოტენციალი არ გამოიყენება. სახელმწიფოს შეუძლია შესთავაზოს ინვესტიციები სოფლის მეურნეობის სექტორს და მხარდაჭერა ექსპორტზე ორიენტირებული პროექტებისთვის. აფხაზეთს შეუძლია აწარმოოს ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქცია, რომელიც უფრო ძვირია, ვიდრე მასობრივი წარმოება.

თუ რაიონი მიხვდება, რომ 3-5 წლის განმავლობაში შეძლებს საგადასახადო შემოსავლების გაზრდას, სახელმწიფო შეძლებს შეამციროს სუბსიდიები, გამოათავისუფლოს საბიუჯეტო სახსრები. რუსეთმა, თუ არ ვცდები, 10 მილიარდი რუბლის სესხი გასცა. მაგრამ სად მიდის ეს თანხა? ეს ისევ მიზანშეწონილობის საკითხია. შესაძლოა, ეს თანხები მართლაც სწორად არის განაწილებული,  თუმცა შესაძლოა მათი სხვაგვარად გამოყენებაც. მაგალითად, მისი ნაწილი შეიძლება გამოყენებულ იქნას სოფლის მეურნეობის პროექტებისთვის.

დღეს დიდი სასოფლო-სამეურნეო პროექტები ექსპორტზეა ორიენტირებული და რუსეთი ამისთვის უზარმაზარი ბაზარია. ჩვენ უნდა ვმართოთ ურთიერთობები სწორად, რომ თუნდაც ის ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქტი, რაც შეგვიძლია აფხაზეთში ვაწარმოოთ, დიდი მოცულობით იყოს წარმოებული. რადგან მისი ღირებულება მასობრივი ბაზრის პროდუქტებთან შედარებით მნიშვნელოვნად მაღალია.  სახელმწიფომ უნდა შესთავაზოს მექანიზმები, რომლებიც დაეხმარება რაიონებს ბიუჯეტის შემოსავლების გაზრდაში. მაგალითად,  საგადასახადო შემოსავლები შეიძლება გაიზარდოს ადგილობრივი წარმოების გამო.

მაშინაც კი, თუ ამ პროცესს ხუთი წელი დასჭირდება, სუბსიდიები თანდათან შეიძლება შემცირდეს და გამოთავისუფლებული თანხები გადანაწილდეს. შედეგად  შეიქმნება წარმოება, ხალხი დასაქმდება, საექსპორტო პროდუქცია კი მოგების გამომუშავებას დაიწყებს. სახელმწიფომ მთლიანად უნდა გაათავისუფლოს ექსპორტზე ორიენტირებული პროდუქცია ყოველგვარი გადასახადისგან. ჩვენ უკვე გვაქვს რუსეთთან დაუბეგრავი ვაჭრობის შესახებ  ხელშეკრულება,  მაგრამ სოფლის მეურნეობის სტიმულირებისთვის საბაჟო გადასახადები, დღგ და სხვა გადასახადებიც კი შეიძლება ნულამდე შემცირდეს. აფხაზეთში ბევრი მიწაა, რომელიც არ გამოიყენება.   ზოგიერთ ადგილს პირველად ვესტუმრე  და ვნახე ათობით ჰექტარი დარეგისტრირებული მიწა  სხვადასხვა კომპანიებში, რომლებიც არაფერს აკეთებენ. რატომ ფლობენ ამ მიწებს?

ინალ ხაშიგი: ეს არის რესურსების გადანაწილების საკითხი. აქ ჩნდება ხელისუფლების აღმასრულებელი და საკანონმდებლო შტოების უფლებამოსილების საკითხი, ასევე ადგილობრივი მმართველობის ორგანოების რეფორმა ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა არის უზარმაზარი ბიუროკრატიული აპარატი. აუცილებელია ადმინისტრაციული რეფორმა. აქ არის მარტივი მაგალითი. გლეხი ჩადის რაიონულ ცენტრში, მაგრამ იქ მას ცენტრალურ  ხელისუფლებაში აგზავნიან. ის კარგავს დროს, ფულს და საბოლოოდ მხოლოდ იმედგაცრუებული რჩება.  სისტემა გადატვირთულია ბიუროკრატიით.  მცირე ეკონომიკის და შეზღუდული სამუშაო  შესაძლებლობების მოსახლეობის  მქონე პატარა ქვეყნისთვის,  ასეთი მოწყობა გადაჭარბებულია.

ეკონომიკის  სექტორში მომუშავე თითოეულ ადამიანზე ხუთიდან ექვსამდე საჯარო მოხელეა. ეს არის არასწორი ბალანსი და უნდა გადაიხედოს. როგორ ხედავს ამას თქვენი გუნდი? მხოლოდ თანამდებობის შემცირებით?

დაუთ აგრბა: არა,  პერსონალის განურჩევლად შემცირება შეცდომაა. ეს ყველაფერი დამოკიდებულია მართვის სისტემაზე. ჩვენ ვთავაზობთ უფლებამოსილებების გადანაწილებას საკონსტიტუციო რეფორმის ფარგლებში. ყველაფერი ისევ საკონსტიტუციო რეფორმაშია.  თუ ჩვენ ვანაწილებთ უფლებამოსილებებს, მაშინ, არსებითად, ვქმნით ხელისუფლებას და ვაძლიერებთ მის სუბიექტურობას. ჩვენ ვქმნით ორგანოს, რომელიც ხდება მთავარი და ეხება საგარეო და საშინაო პოლიტიკას. შესაბამისად, ჩნდება კითხვა პრეზიდენტის ადმინისტრაციის როლზე. მაგალითად, ჩვენ ვიწყებთ პროცესს ზემოდან და უკვე ხდება უფლებამოსილების დუბლირება მინისტრთა კაბინეტთან. სხვათა შორის, საპრეზიდენტო რეფორმის პროექტი ითვალისწინებდა ისეთი ორგანოს ლიკვიდაციას, როგორიცაა მინისტრთა კაბინეტი.

რატომღაც მათ სჯეროდათ, რომ კოლეგიური ორგანოს, მინისტრთა კაბინეტის გაუქმებით ( ეს პრემიერ-მინისტრს კი არა, არამედ თავად მინისტრთა კაბინეტს ეხება,) და მისი ფუნქციების პრეზიდენტისთვის  დაქვემდებარებით, შექმნიდნენ ძალთა ბალანსს. მაგრამ სინამდვილეში, პირიქით, ეს აძლიერებს პრეზიდენტის მიერ ძალაუფლების უზურპაციას, რადგან ის იწყებს მინისტრთა კაბინეტის საქმიანობაში ჩართვას. თუ არსებული ვითარების პირობებში მინისტრთა კაბინეტის დადგენილებები კოლეგიურ გადაწყვეტილებებს ითვალისწინებს, მაშინ შემოთავაზებულ ვერსიაში პრეზიდენტს შეუძლია ღამით გაიღვიძოს, განკარგულება გამოსცეს, ხელი მოაწეროს მას და მაგალითად, მიწა გამოუყოს ამა თუ იმ პირს.

მაშინ რა არის რეფორმის არსი? ეს არ არის ნათელი. ჩვენს შემთხვევაში, პირიქით, ვაძლიერებთ მინისტრთა კაბინეტს და ვაქცევთ მას ხელისუფლების მთავარ აღმასრულებელ ორგანოდ. პრემიერ-მინისტრი ხდება აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაური, პრეზიდენტი კი რჩება სახელმწიფოს მეთაურად. ამ შემთხვევაში პრეზიდენტის ადმინისტრაციის ასეთი გაბერილი კადრები უბრალოდ არ არის საჭირო. სახელმწიფო აპარატის ფინანსური ხარჯები 2025 წლის ბიუჯეტის მიხედვით: 135 მილიონი რუბლი (1,387,800,92 აშშ დოლარი) არის გამოყოფილი პრეზიდენტის ადმინისტრაციის  შენახვისთვის, 70 მილიონი რუბლი (719,600,48 აშშ დოლარი) მინისტრთა კაბინეტის აპარატის  შენახვისთვის. ანუ პრეზიდენტის ადმინისტრაცია ბიუჯეტს თითქმის ორჯერ ძვირი უჯდება, ვიდრე მინისტრთა კაბინეტის. მთლიანი სახელმწიფო ხარჯები შეადგენს 2 ​​მილიარდ რუბლს (2,056,013,65 აშშ დოლარი), რაც 250 მილიონით (2,570,001.71 აშშ დოლარი) მეტია 2020 წელთან შედარებით. მთლიანობაში  ბიუჯეტის 21%-ს ვხარჯავთ სახელმწიფო აპარატის შენარჩუნებაზე. რა თქმა უნდა, არის ხარჯების ელემენტები, რომელთა შემცირებაც შეუძლებელია, მაგრამ არის ისეთებიც, რომელთა ოპტიმიზაციაც შესაძლებელია. მაგალითად, დეპარტამენტებს აკლიათ მიზნობრივი პროგრამები. მაგალითად, შინაგან საქმეთა სამინისტროს დიდი ხანია სჭირდებოდა საგზაო უსაფრთხოების პროგრამა. ახლა ჩვენ ვხედავთ ფოტო და ვიდეო გადამღები კამერების დაყენების პროცესს, მაგრამ ეს საკმარისი არ არის.

ინალ ხაშიგი:  ქალაქში ბევრი შუქნიშანია. ერთ-ერთი ყველაზე დატვირთული გზაჯვარედინი ლეონისა და არძინბას ქუჩების კვეთაა. როცა შუქი ჩაქრება, შუქნიშანი ცოტა ხანს ბატარეაზე მუშაობს, მაგრამ მერე ქრება და გზაჯვარედინზე ქაოსია. რატომ არ შეგვიძლია ამ ეტაპზე  მარეგულირებლის დაყენება? ეს კვეთა უკიდურესად საშიშია. დღეს ორი ავარია ვნახე, სანამ საცობში ვიდექი. გამოსავალი მარტივია: დავაყენოთ მოძრაობის მარეგულირებელი. მეტიც, ქალაქის საგზაო პოლიციის დეპარტამენტი გზაჯვარედინიდან მხოლოდ 50 მეტრშია განთავსებული.

დაუთ აგრბა: შესაძლოა უფრო იაფიც კი იყოს მზის ენერგიაზე მომუშავე შუქნიშნების დაყენება. ეს კიდევ უფრო ეფექტური იქნებოდა.

ინალ ხაშიგი:  და რას ვხედავთ ამის ნაცვლად?  როგორც კი საგზაო პოლიციის უფროსი იცვლება, რეიდები იწყება, ერთ ადგილზე 150 ადამიანი დგას და სამართალდამრღვევებს იჭერენ.  როდესაც შესაძლოა უბრალოდ დაავალოთ ადამიანს მოძრაობის რეგულირება იმ მომენტებში, როდესაც შუქნიშანი ქრება.

დაუთ აგრბა: რატომ არის მნიშვნელოვანი რეფორმა? რადგან რეფორმა ქმნის ურთიერთპასუხისმგებლობას ხელისუფლების შტოებს შორის. თუ პრეზიდენტი კარგად არ იმუშავებს, ის შეიძლება  იმპიჩმენტის პროცედურით გადააყენონ. თუ პარლამენტი თავის ფუნქციებს ვერ შეასრულებს, ის შეიძლება დაითხოვონ. თუ მინისტრთა კაბინეტი კარგად არ მუშაობს, მას გამოუცხადებენ  უნდობლობას და  დაითხოვენ. როდესაც პასუხისმგებლობა უმაღლეს დონეზეა, ის ჩნდება ადგილობრივ დონეზეც. მაგრამ დღეს არავინაა ვისაც პასუხს მოვთხოვთ. პრეზიდენტი არ არის პასუხისმგებელი მიღებულ გადაწყვეტილებებზე.

როცა მას უსაბუთებენ რატომ არ შეუძლია ამის გაკეთება,  ის მაინც განაგრძობს, რადგან ვიღაცის წინაშე გარკვეული ვალდებულებები აიღო.

ის უბრალოდ არავის ხედავს და ცდილობს საკუთარი გადაწყვეტილების გატანას. საბოლოოდ, ეს მთავრდება, როგორც ერთმა ადამიანმა თქვა სოფელში გამართულ შეხვედრაზე, იმით, რომ „ყველა  წინა კარიდან  შემდეგ შემოდის , მაგრამ  შემდეგ რატომღაც  უკანა კარიდან  გადიან“.  ახლადარჩეულ პრეზიდენტს უფლებამოსილებასაც კი ვერ გადასცემენ ნორმალურად – ესეც კი არ გამოდის.

რა უნდა ვთქვათ ყოველდღიურ საკითხებზე, რომელთა მოგვარებაც ძალიან მარტივად არის შესაძლებელი? და ეს მართლაც დიდი პრობლემაა. მიუხედავად იმისა, რომ კანონში წერია, რომ პრეზიდენტის გადაყენება შესაძლებელია იმპიჩმენტის პროცედურით, მისი განხორციელების მექანიზმი რეალურად არ არსებობს. კონსტიტუცია ითვალისწინებს იმპიჩმენტს, მაგრამ რეალურად შეუძლებელია, რადგან შესაბამისი კანონი არ არსებობს.  ეს უნდა ყოფილიყო ინიცირებული ან თავად პრეზიდენტის მიერ საკანონმდებლო ინიციატივის უფლებით, ან პარლამენტის მიერ.

 აქ ჩნდება კითხვა – უნდა იყოს პრეზიდენტის ნება. თუმცა, სამწუხაროდ, ასეთი ნება არცერთ ჩვენს პრეზიდენტს არ ჰქონია. ვლადისლავ არძინბაზე არ ვსაუბრობ, მაგრამ ოცი  წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც დავიწყეთ საუბარი რეფორმებზე, იმაზე, რომ რაღაც არ არის კარგად ჩვენს კონსტიტუციაში და საჭიროა ცვლილებები. ოცი წელია ერთსა და იმავეზე ვსაუბრობთ. და დღესაც არიან ადამიანები, რომლებიც გვეწინააღმდეგებიან.  რომლებიც  მონაწილეობენ საპრეზიდენტო არჩევნებში, მაგრამ სიტყვას არ ამბობენ რეფორმებზე. მათ მიაჩნიათ, რომ პრობლემა სისტემაში კი არა, ინდივიდშია. ანუ, თუ მათი აზრით, “ნორმალური ბიჭი”  იქნება თანამდებობაზე, მაშინ ყველაფერი შეიცვლება. მაგრამ ეს ასე არ არის. სისტემა ნებისმიერს აფუჭებს, რადგან ის შექმნილია გარკვეული ადამიანების, გარკვეული ძალების ან ჯგუფების მიერ (როგორც გინდათ, დაარქვით მას) რომ მან ასე  იმუშაოს.  ისინი არ იყურებიან  წინ. რატომღაც დარწმუნებული ვარ,  რომ თუ მოქმედი სისტემით ავირჩევთ პრეზიდენტს, რომელიც არაფერს შეცვლის, მაშინ 15 ნოემბრის მსგავსი ვითარება შეიძლება გაცილებით ადრე შეიქმნას.

ინალ ხაშიგი:  გმადლობთ საინტერესო საუბრისთვის. დღეს ჩვენი სტუმარი იყო ვიცე-პრეზიდენტობის კანდიდატი დაუთ აგრბა, რომელიც რობერტ არშბასთან ერთად  მონაწილეობს საპრეზიდენტო არჩევნებში.  განვიხილეთ ქვეყანაში მიმდინარე  ცვლილებები, საკონსტიტუციო რეფორმა და სახელმწიფო აპარატის პრობლემები. მომავალ შეხვედრამდე.