აფხაზეთის ახალი მთავრობა

აფხაზეთში ახალი მთავრობა ჩამოყალიბდა. ამ პროცესის დადებით მხარედ ბევრი ახალი სახის გამოჩენა და მინიმალური რაოდენობით “ტოქსიკური ფიგურების“ არსებობა სახელდება. უარყოფით მხარედ კი — ფაქტი, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების სტრუქტურა პრაქტიკულად უცვლელი დარჩა.

გიგანტური და მოუქნელი ბიუროკრატიული აპარატი, თავისი მასშტაბით, იგივე რჩება.

33 სამინისტრო და უწყება — მცირე ე.წ. რესპუბლიკისთვის, რომლის მოსახლეობა დაახლოებით 250 ათას ადამიანს შეადგენს — უპატიებლად მძიმე ტვირთია.

ახალი, მაგრამ არსით ძველი ხელისუფლების პერსპექტივებზე, შესაძლო კონსტიტუციურ რეფორმებზე, ასევე ხელოვნური ინტელექტის პოტენციურ სარგებელზე მსჯელობენ გაზეთ “ჩეგემსკაია პრავდას“ რედაქტორი ინალ ხაშიგი* და გამოცემა “Апсны Хабар“-ის მთავარი რედაქტორი ლეუვან ლაგულაა.

*ინალ ხაშიგი რუსეთის იუსტიციის სამინისტრომ უცხოური აგენტების რეესტრში შეიყვანა. თავად ხაშიგი ამ კატეგორიულად არ ეთანხმება და აღნიშნულ გადაწყვეტილებას სასამართლოში ასაჩივრებს.

ინალ ხაშიგი: გამარჯობა, ეს არის „ჩეგემსკაია პრავდა“. ჩვენ პრაქტიკულად დავაკომპლექტეთ მთავრობა, რამდენიმე დეპარტამენტის გარდა. უკვე არიან ხელმძღვანელები, ბევრი ახალი სახეა. თუმცა, სტრუქტურა პრაქტიკულად უცვლელი დარჩა.  ეს არის უზარმაზარი ბიუროკრატიული აპარატი, რომელიც  ქალაქში  სალაპარაკო თემა იყო წინა პრეზიდენტების დროს.

დღეს ჩვენს სტუმართან,  ლეუან ლაგულაასთან ერთად დღევანდელ ვითარებაზე ვისაუბრებთ.

ერთმა YouTube არხმა სხვა არხის ხელმძღვანელი მიიწვია, კი,  ზოგჯერ შეგვიძლია ერთმანეთთან სტუმრობა. რას ფიქრობთ, რა შთაბეჭდილებები გაქვთ ახალ მთავრობაზე, მის შემადგენლობაზე? დავიწყოთ თუნდაც  შემადგენლობით.

ლეუან ლაგულაა: გმადლობთ მოწვევისთვის. იმედია, უცხოელი აგენტის სტატუსი  გადამდები არ არის.

ინალ ხაშიგი:   რუსეთმა მომაწერა  უცხოელი აგენტის იარლიყი. ეს ნიშნავს, რომ ამ უცხოელ აგენტს უნდა ჰქონდეს რაიმე სახის იარლიყი  – აფხაზეთის აგენტი. უცხოელი აგენტების ძებნა, სავარაუდოდ, აფხაზეთშიც შეიძლება – იმ სტრუქტურებში, რომლებმაც, ასე ვთქვათ, გადამცეს და თქვეს: „აღიარეთ  უცხოელ აგენტად“.

ლეუან ლაგულაა: თქვენს კითხვასთან დაკავშირებით, სხვა რამით დავიწყებდი. შეგვიძლია პიროვნებებზეც გადავიდეთ, მაგრამ ჩემი აზრით, ყველაზე მნიშვნელოვანი ის არის, რაც ცოტა ადრე თქვით: სტრუქტურა შენარჩუნებულია. ეს ნიშნავს, რომ, დიდი ალბათობით, ჩვენ ვერანაირ რეფორმას ვერ ვიხილავთ – სულ მცირე ისეთებს, რომლებსაც ათწლეულების განმავლობაში ველოდით. მე ვფიქრობ, რომ ეს ყველა ბოლოდროინდელი პრეზიდენტის მთავარი სტრატეგიული შეცდომაა- რომ მათ რეფორმები არ დაიწყეს. მინისტრთა კაბინეტის და ზოგადად მთავრობის სტრუქტურაზე საუბრისას, პრემიერ-მინისტრმა განაცხადა, რომ ისინი ოპტიმიზაციას მოახდენენ, მაგრამ ამ ეტაპზე არსებული რეალობების, კანონების და ა.შ. საფუძველზე. როგორც წესი, ისინი გვპირდებიან, რომ  უფრო მოკრძალებულები და უფრო  ნაკლებნი და ა.შ. იქნებიან,  მაგრამ თქვენც,  მეც  და ჩვენმა საზოგადოებამაც იცის, რომ ეს ასე  არ ხდება. ვფიქრობ, მთავარი პრობლემა ის არის, რომ ამ რეფორმებს მმართველობის მხრიდან  ვერ  ვეღირსებით. ან იქნება მცდელობები, რომ ეს შელამაზდეს და ითქვას, რომ  რეფორმაა. მაგრამ, არსებითი ცვლილებები, ვფიქრობ,  არ იქნება. ამ მხრივ, ძალიან მნიშვნელოვანია პარლამენტში ამჟამად მომუშავე კომისიის როლი – რამდენად შეუძლია მას ამ ტენდენციის გარღვევა და რეფორმებისთვის ცოცხალი, საინტერესო ორგანიზმის შეთავაზება.

ინალ ხაშიგი: რაც შეეხება პარლამენტში არსებულ საკონსტიტუციო რეფორმის კომისიას, ამაზე ალბათ ცოტა მოგვიანებით ვისაუბრებთ.  მე ზოგადად პიროვნებებზე ვსაუბრობ. ჩვენ ყოველთვის გვაქვს პორტრეტული დემოკრატია. იდეების არარსებობის შემთხვევაშიც, აქცენტი მუდმივად კეთდება პიროვნებებზე: ოჰ, რა ადამიანია, ჩვენ აუცილებლად მივცემთ  მას ხმას. არ აქვს მნიშვნელობა რას ამბობს, მთავარია ეს ის არის.

ლევან ლაგულაა:  თუ ინდივიდებზე ვსაუბრობთ, ვფიქრობ, რომ ზოგან ფრთხილი ოპტიმიზმი არსებობს. დიახ, გარკვეულ სფეროებში პესიმისტური განწყობებია, ანუ გარკვეული ბალანსი შენარჩუნებულია.  ჩემი აზრით, მთავარი, ოდიოზური,  ნაცნობი ლიდერების არარსებობაა. ჯერჯერობით ჩვენ არსად გვინახავს ყოფილი პრეზიდენტის, ასლან ბჟანიას ან ყოფილი პრემიერ-მინისტრის, ალექსანდრე ანქვაბის დანიშვნა. მე ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია, რომ ეს ადამიანები არ ჩანან. მეორე მხრივ, ვხედავთ, რომ, მაგალითად, პრეზიდენტმა კვლავ წარადგინა ყოფილი გენერალური პროკურორის, ადგურ აგრბას,  კანდიდატურა გენერალური პროკურორის თანამდებობაზე. ჩემი აზრით, ეს ერთ-ერთი უარყოფითი მხარეა – სულ მცირე, საჯარო სივრცეში ამაზე მსჯელობენ. მაგრამ, რადგან ჩვენი სტრუქტურა აგებულია პრინციპზე, რომ პარტიული ხაზი მოდის პრეზიდენტის ადმინისტრაციიდან, პირადად პრეზიდენტისგან, არც ისე მნიშვნელოვანია, ვინ არის თანამდებობაზე, არამედ მნიშვნელოვანია ის პოლიტიკა, რომლის გატარებაც სურს პრეზიდენტს. ასე ოდირომ, შესაძლოა, ერთი და იგივე ადამიანების შემთხვევაშიც კი ოდნავ განსხვავებული შედეგები მივიღოთ. მაგრამ მინდა დავუბრუნდე პირველ თეზისს.  საფუძვლიანი რეფორმების გარეშე ეს არ იმუშავებს.

ინალ ხაშიგი: მეჩვენება, რომ ამჟამინდელმა მთავრობამ პირველი ამოცანა, პერსონალიებთან  დაკავშირებით,  შეასრულა. კიდევ ერთხელ, თუკი  გამოვალთ აფხაზური წარმოდგენებიდან იმის შესახებ, თუ როგორი უნდა იყოს ხელისუფლება-  ის არ უნდა იწვევდეს გაღიზიანებას. 

ლეუან ლაგულა: უბრალოდ არ მინდა რომელიმე მინისტრის ან რაიონებისა და ქალაქების ხელმძღვანელების დასახელება, რათა არ გამწვავდეს სიტუაცია, მაგრამ არსებობს ფრთხილი ოპტიმიზმი, რომელიც ზუსტად გაახალგაზრდავებასა და განახლებას ითვალისწინებს. თუ ხალხთან საუბრობ,   ეს ინტერნეტ გარემოშიც აღიქმება – საზოგადოებას მაინც სურს რაღაც ახალი. არ მინდა, რომ „ახალი“ უბრალოდ „ახალგაზრდა“ იყოს, თუმცა ესეც მნიშვნელოვანია. ძველი თაობა ნელ-ნელა ქრება. ვფიქრობ, ეს მნიშვნელოვანია, სწორად გამიგეთ.

ინალ ხაშიგი: კიდევ ერთხელ, მე უზარმაზარი სტრუქტურის პერსპექტივიდან ვსაუბრობ. 33 სამინისტრო და  დეპარტამენტი, რომელშიც არ ვთვლი ქალაქისა და რაიონულ ადმინისტრაციებს, პროკურატურას, სასამართლოებს, აუდიტის პალატის და ა.შ.  ჩვენ გვაქვს  უამრავი სხვადასხვა  სტრუქტურა. უზარმაზარი ბიუროკრატიული აპარატი. და ჩვენ მუდმივად კრიზისში ვართ.   მუდმივად გვაქვს კრიზისი და ყოველთვის რაღაც გვაკლია: გზები საშინელ მდგომარეობაშია, პრობლემებია ელექტროენერგიასთან, წყალთან და ა.შ. სოციალური საჭიროებებისთვის განკუთვნილი თანხა, მხოლოდ ხელფასებსა და აპარატის  შენახვაზე იხარჯება. კარგი იქნებოდა, თუ ეს აპარატი  მაღალ ეფექტურობას აჩვენებდა.

ლეუან ლაგულაა: სხვათა შორის, მათ საკუთარი კოეფიციენტები აქვთ. ისინი თავად წყვეტენ.

ინალ ხაშიგი: სხვათა შორის, მე მაინც ვერ ვხვდები: ჩვენ საერთოდ არ გვაქვს ეფექტურობის კოეფიციენტის  განმარტება. არცერთი სამინისტროს ან დეპარტამენტის  ეფექტურობის ინდიკატორები არ არსებობს.

დავუშვათ,  ხელმძღვანელი, რომელმაც  ერთი ან ორი წელი იმუშავა, ანგარიში წარადგინა – გაუმჯობესდა თუ არა მაჩვენებლები? მაგალითად, სახელმწიფო საგზაო უსაფრთხოების ინსპექციის მონაცემებით, ეს მარტივია: სიკვდილიანობის მაჩვენებელი, ავარიების რაოდენობა. და რაც შეეხება სხვა საკითხებს, ალბათ ანალიზის ჩატარებაც შესაძლებელია.

მაგრამ ჩვენ ვერასდროს ვხედავთ ამას. ცოტა ხნის წინ შეიქმნა ასეთი  სიტუაცია: აფხაზური ენის სახელმწიფო კომიტეტში ახალ ხელმძღვანელს შესვლის უფლება არ მისცეს. თითქოს, ისევ და ისევ, ყველაფერი კულუარებში ხდება.   ხელისუფლებაც დუმს,  კოლექტივიც დუმს.   იატაკქვეშა სამუშაოები მიმდინარეობს. მაგრამ ამავდროულად, მინდა ვნახო ანგარიში, თუ გუნდი ასეთი ჯიუტია,  აჩვენე, რომ შეგიძლია გაუმკლავდე. ეს ნებისმიერ დეპარტამენტს ეხება. ცვლილებების ლოგიკა ნათელი უნდა იყოს. მაგრამ მისი  გარკვევა შეუძლებელია. სამწუხაროდ, ლოგიკის ნაკლებობა დიდ პრობლემას წარმოადგენს. ჩვენ პარალელურ სამყაროში ვცხოვრობთ. სტრუქტურები უზარმაზარია,  პერიოდულად მთავრობა გადადგება და ახალი ინიშნება.

ჩვენ  თითქოს „ლეგოს“ ვაწყობთ.  სადღაც რაღაც დავამატეთ და გამუდმებით რეფორმებზე ვსაუბრობთ – კონსტიტუციურ რეფორმაზე, მართვის სისტემის რეფორმაზე, ადგილობრივი თვითმმართველობის რეფორმაზე და სხვა მრავალ რამეზე. ახლა პარლამენტში რეფორმასთან დაკავშირებით უფრო კონკრეტული დისკუსიები მიმდინარეობს .  გარკვეული ვადა გვაქვს, ხომ?

ლეუან ლაგულაა: როგორც მახსოვს, მათ რეფორმების პროექტის წარსადგენად პირველ ივნისამდე აქვთ დრო.  თუ დავუბრუნდებით კომისიას-როდის შეიქმნა ის?

ინალ ხაშიგი: ზოგადად, პირველი კომისია 2005 წელს, სერგეი ბაღაფშის (აფხაზეთის მეორე პრეზიდენტი) დროს შეიქმნა.

ლეუან ლაგულა: ეს ყველაფერი პრეზიდენტის დაქვემდებარებაში არსებული კომისიები იყო.  ახლანდელი  კომისია კი  პარლამენტშია. როდესაც ყოფილმა პრეზიდენტმა თანამდებობა დატოვა, პარლამენტმა რეფორმებისთვის საკუთარი  პლატფორმა წარმოადგინა,  რადგან საპრეზიდენტო სისტემის მიმართ ნდობა არ არსებობს. ყველამ იცის,  თუ პრეზიდენტი კომისიას ქმნის – როგორც ეს ყოფილმა პრეზიდენტმა გააკეთა – ის  პროექტს ცვლის და შემდეგ, თუ არ ვცდები, თავად გაიწვევს მას პარლამენტიდან. ეს კომისია  კი კრიზისის დროს შეიქმნა. იმ დროს რეფორმების მიმართ  საზოგადოების მხრიდან დიდი მოთხოვნა იყო. იყო სიები როგორც ერთი, ასევე მეორე  მხრიდან – ყველა გვთავაზობდა რეფორმებს. მაგრამ ელიტა არჩევნებზე წავიდა და აი, ისევ ამ წრეში ვართ.

მაშინაც კი, თუ გარკვეულ თანამდებობებზე – მთავრობაში, ადმინისტრაციაში – ფრთხილი ოპტიმიზმია, ეს ყველაფერი ვითარდება და, ჩემი აზრით, ხელისუფლება სხვა ფორმით შეეცდება კიდევ უფრო მეტი ძალაუფლების ხელში ჩაგდებას.

ახლა ისინი რაიონული საკრებულოების  მოგებას შეეცდებიან. ვფიქრობ, არჩევნები სპეციალურად მოსამზადებლად გადაიდო. ყველა ამ გზას მიჰყვება. სანამ ამ მდგომარეობიდან არ გამოვალთ, არაფერი შეიცვლება. პრეზიდენტები მოდიან და ყველაფერი ბრუნდება. მაგრამ შეუძლებელია იმის დადგენა, თუ რამდენად წარმატებულია ესა თუ ის სამინისტრო.  ისინი თავად ადგენენ საკუთარ ამოცანებს და თავად აფასებენ მათ. შემდეგ ხალხი  გამოდის და  პრეზიდენტი გადადგება. ახალი მთავრობა მოდის ხელისუფლებაში და ყველაფერი  იმავე წრეზე ბრუნდება. ჩვენ ამ გზაზე ვმოძრაობთ.

ინალ ხაშიგი: იმის საფუძველზე, რაც პარლამენტის კომისიისგან მოვისმინე, არსებობს ორი თვალსაზრისი. დეპუტატები მაჟორიტარული სისტემის შენარჩუნების მომხრეები არიან, თუმცა მეტ უფლებამოსილებას ითხოვენ.

ანუ,  პრეზიდენტმა მათთან  გაიყოს უფლებამოსილებები. აღმასრულებელი ხელისუფლება შერეულ სისტემაზე გადასვლას ითხოვს, თუმცა უფლებამოსილებების გაზიარება არ სურს.  აქ ორი ურთიერთგამომრიცხავი თვალსაზრისია. და უბრალოდ კავშირს ვერ ვხედავ.

ლევან ლაგულაა: თუმცა, კომისია არ შედგება მხოლოდ დეპუტატებისგან და  მასში საერთოდ არ არიან აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენლები.  იქ არის იურიდიული საზოგადოება , ასე ვთქვათ, ერთგვარი შერჩეული  საზოგადოება. ყოველ შემთხვევაში, მე იურიდიული და სასამართლო საზოგადოების პოზიციას ვიცავ: ისინი შერეულ სისტემაზე გადასვლის მომხრეები არიან. ანუ, ისინი არ აკმაყოფილებენ მხოლოდ კომისიის შემადგენლობაში შემავალი დეპუტატების ინტერესებს, რომელთაც სურთ პარლამენტისთვის მეტი უფლებამოსილების მინიჭება. გამოდის, რომ ექსპერტთა საზოგადოების პოზიცია ეწინააღმდეგება როგორც დეპუტატების აზრს, ასევე მთავრობის პოზიციას. ეს არის ის, რაც უნდა დალაგდეს. ახლა, არსებობს თუ არა ამ ყველაფრის განხორციელების მექანიზმები? ეს კითხვა თქვენთვისაც და მთლიანად საზოგადოებისთვისაც არის.

ინალ ხაშიგი: პარლამენტში მყოფ ექსპერტთა საზოგადოებას გულისხმობთ?   მოწვეულ ადამიანებს? ჩვენ ვიცით, რომ პრეზიდენტთან არსებულ საკონსტიტუციო კომისიაშიც იყვნენ მოწვეული ექსპერტები. მათ მოამზადეს რეკომენდაციები და საბოლოოდ პრეზიდენტმა შემოგვთავაზა ვარიანტი, რომელიც განსხვავდებოდა მათი დასკვნისგან. შეიძლება ამ  შემთხვევაშიც  აღმოჩნდეს, რომ ექსპერტებმა ერთი დასკვნა დადონ, პარლამენტმა კი საკუთარ ვერსია მიიღოს?

ლევან ლაგულაა.  ბოლოს როგორ მთავრდება ეს ყველაფერი? თუ ისევ ამ გზას დავადგებით… დიახ, ახლა ხელისუფლებას  გარკვეული ლეგიტიმაცია აქვს.

ისინი თვლიან, რომ ყველაფერი რიგზეა და შესაძლოა, განსახილველად არ  გაიტანონ ისეთი თემები, როგორიცაა აპარტამენტებისა და საინვესტიციო ხელშეკრულებები.

მაგრამ თუ გრძელვადიან პერსპექტივაში შევხედავთ, რეფორმების გარეშე სერიოზული კრიზისის ალბათობა ძალიან მაღალია. და ასეთი კრიზისები, როგორც წესი, ჩვენთვის ცუდად მთავრდება. ამჟამინდელ სიტუაციაში ერთადერთი განსხვავება ახალი კურატორია.  ის განსხვავებულად მოქმედებს – მუშაობს, სისტემა განსხვავებულადაა აგებული. შესაძლოა, სწორედ ამან შეაჩეროს ხელისუფლება უხეში შეცდომების დაშვებისგან. შესაძლოა, უფრო დაბალანსებული, პროფესიული ზედამხედველობის წყალობით, პოლიტიკური ცხოვრება მშვიდად წარიმართოს და ხელისუფლება დაასრულებს თავის ვადას, ლეგიტიმურად გადააბარებს ძალაუფლებას.

ინალ ხაშიგი:  აი, რა შევნიშნე: თქვენ არ ხართ პირველი ადამიანი , ვინც  საბოლოო ინსტანციას – კურატორს ახსენებს. გამოდის, რომ ყველაფერი მასზეა დამოკიდებული. ადრე ჩვენ ვისაუბრეთ პრეზიდენტზე, ელიტაზე, ერთგვარ კონსენსუსზე. და ახლა სულ უფრო და უფრო ხშირად გვესმის: „კურატორი“. რა თქმა უნდა, ყველაფერი კურატორზე არ არის დამოკიდებული.

ლეუ ლაგულაა. ყველაფერი არა.

ინალ ხაშიგი კი, მაგრამ მწარეა ამის აღიარება: ჩვენ თვითონ ვერ შევძელით გარდაქმნების განხორციელება. ვინც არ უნდა დაგვენიშნა საკვანძო თანამდებობებზე, ყველაფერი კრიზისით მთავრდებოდა.

ჩვენ ვირჩევთ პრეზიდენტებს – და შემდეგ ვაძევებთ მათ. თანდათანობით,  მივედით სიტუაციამდე, როდესაც ყველაზე მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს აღარ იღებს მხოლოდ აფხაზეთის სახელმწიფო. რაც არ უნდა მტკივნეული იყოს აღიარება, ჩვენ ახლა გარე კონტროლის რეჟიმში ვართ. და ამავდროულად, ვიმედოვნებთ, რომ ეს ადმინისტრაცია დაგვეხმარება იმის მოგვარებაში, რაც ჩვენ თვითონ ვერ გავაკეთეთ – სისტემის გაწმენდაში  ოდიოზური ფიგურებისგან, კორუფციისგან, იმ ადამიანებისგან, ვინც წლების განმავლობაში კრიზისამდე მიგვიყვანა. მაგრამ მუდმივად მხოლოდ კურატორზე დაყრდნობა – „მან გააკეთოს“ – ასევე არასწორია.

ლეუან ხაშიგი. მე ცოტა სხვანაირად ვუყურებ. პირველ რიგში,  აფხაზური საზოგადოება  არასაკმარისად იყო  დაფასებული – მისი შესაძლებლობები, დაეცვა საკუთარი ინტერესები.

ყოფილმა პრეზიდენტმა შეკრიბა  პროფესიონალების გუნდი, მაგრამ ისინი ცდებოდნენ: საზოგადოებას, განსაკუთრებით ზეწოლის ქვეშ მყოფს, წინააღმდეგობის გაწევა შეუძლია. ჩვენ აღგვიქვამდნენ ისე, როგორც ჩვენი ლიდერები პოზიციონირებდნენ. თუმცა, აპარტამენტებთან და საინვესტიციო ხელშეკრულებებთან დაკავშირებულმა ისტორიებმა აჩვენა, რომ საზოგადოება საკუთარ თავს საკუთარი მიწის ბატონ-პატრონად მიიჩნევს.  ჩვენ კიდევ ერთი პრობლემა გვაქვს: პოლიტიკური სისტემა და ელიტა. ისინი ერთმანეთს ავსებენ და განვითარებას აფერხებენ. სისტემას არ შეუძლია ახალი ელიტის მოყვანა ხელისუფლებაში, არსებულ ელიტას კი არ სურს სისტემის შეცვლა – ეს მათთვის მოსახერხებელია. ისინი იცვლებიან,  მაგრამ ხელისუფლებაში რჩებიან. თუმცა, ასლან ბჟანიას მმართველობის დროს ტონი შეიცვალა. საზოგადოებამ თავისი არსებობა უკვე გამოავლინა. ამის შემდეგ, თუ გახსოვთ, გამოჩნდა სინათლე და დაიწყო სოციალური პროექტები. მათ ჩვენი ხმა გაიგეს, შეიძლება მაშინვე არა, მაგრამ მაინც. 15 ნოემბრის მოვლენებმა ეს დაადასტურა. ეს ნიშნავს, რომ აფხაზეთში მთავარი აქტორი აფხაზი ხალხია. სამწუხაროდ, ელიტა არ აკმაყოფილებს საზოგადოების მოთხოვნებს და თავად საზოგადოებამ ჯერ კიდევ ვერ იპოვა მექანიზმები, რათა ხელისუფლებაში მოიყვანოს ისინი, ვისაც მისი ეფექტურად წარმოჩენა შეუძლია.რაც შეეხება კურატორობას, ვფიქრობ, რომ ეს მნიშვნელოვანია, რადგან სხვა კურატორებმა საქმეები სხვაგვარად გააკეთეს. ახლა ჩვენ ვხედავთ მეტ ჩართულობას, უფრო პროფესიონალურ მიდგომას.

თუ ჩვენ მოგვისმენენ,  მაშინ გადაწყვეტილებებსაც  ჩვენი პოზიციის გათვალისწინებით მიიღებენ. იმედი მაქვს, რომ არ იქნება ისეთი ინიციატივები, რომელთა წინააღმდეგაც კვლავ მოგვიწევს პროტესტი. მაგრამ მთავარი ფაქტორი მაინც აფხაზური საზოგადოებაა. ბოლოდროინდელმა არჩევნებმაც კი აჩვენა, რომ პროტესტის ფონზე ხმის მიცემა,  ჩვენი რეალობაა.

თუ 40 000-ზე მეტმა ადამიანმა ხმა მისცა  „არა“-ს, მიუხედავად ყველაფრისა, რაც მოხდა. 42 000  და ამას დამატებული  2%,  „ყველას წინააღმდეგ“.  ეს 44 000-ია,  ხომ?

ეს, სინამდვილეში, ძალიან დიდი ციფრია. თუ ამ ციფრებს კიდევ უფრო  კარგად დავთვლით, შეიძლება ნახევარიც  გამოვიდეს. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ საზოგადოება სწრაფად რეაგირებს, მაგრამ ჩვენ არ გვყავს ელიტა, რომელიც შეძლებდა ქვეყნის ინტერესების დაცვას გრძელვადიან პერსპექტივაში,  როგორც კურატორებთან კომუნიკაციაში, ასევე ზოგადად გარე სამყაროსთან. მე ამას ასე ჩამოვაყალიბებდი.

ინალ ხაშიგი: სამწუხაროდ, ჩვენ ჯერ ვერ  ვხედავთ ახალი მთავრობის მკაფიო ორიენტირებს. რამდენიმე ახალი სახე გამოჩნდა, მაგრამ ამ მთავრობის წინაშე არსებული ამოცანები – სად მიგვიყვანს ის, როგორ მოგვარდება ქრონიკული პრობლემები, იგივე შეფერხებები ელექტროენერგიის, წყლის და ა.შ. მიმართულებით.  ამ მხრივ ჯერ კიდევ  არაფერი არ არის გარკვეული.

აღარაფერს ვამბობ იმ პრობლემებზე, რომლებიც ყოფილმა პრეზიდენტმა ასლან ბჟანიამ შექმნა,  როდესაც აქედან არასასურველი პირების სიები გაიგზავნა, ზოგს მოქალაქეობა ჩამოართვეს, ზოგი აგენტად გამოაცხადეს, ზოგს 10 წლით რუსეთში შესვლა აუკრძალეს, ზოგი კი უბრალოდ საზღვარზე გააჩერეს. ხელისუფლება კი  არანაირად არ რეაგირებს.

მაგალითად, ცოტა ხნის წინ ოპოზიციის ლიდერი ადგურ არძინბა დააკავეს. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურმა მისთვის უფლებების ჩამორთმევის შესახებ ბუნდოვანი განცხადება გააკეთა, თუმცა თავად არძინბამ მოგვიანებით განაცხადა, რომ არავის არაფერი უკითხავს – უბრალოდ ჰყავდათ დაკავებული და არანაირ უფლებებზე საუბარი არ ყოფილა. გარდა ამისა, ამ განცხადებიდან გავიგეთ, რომ საზღვარზე ცოტა ხნის წინ სხვა ოპოზიციის ლიდერებიც გააჩერეს, რომლებიც ფორმალურად ა არ იყვნენ შეზღუდულები. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ პრობლემა არ გამქრალა. გულწრფელად ვიმედოვნებ – და ეს ცოტათი მამხნევებს – რომ ახალმა საგარეო საქმეთა მინისტრმა, ოლეგ ბარციცმა, ინიციატივა გამოიჩინა.  ის ერთადერთია, ვინც პირადად დაურეკა არძინბას და სიტუაცია განმარტა. და მინდა მჯეროდეს, რომ ხელისუფლება შეწყვეტს დუმილს, რადგან ეს დუმილი, ეს რეაქციის არარსებობა,  მიუტევებელია.

ეს კიდევ უფრო მეტ უნდობლობას იწვევს. უმჯობესია გულწრფელად ვთქვათ: დიახ, ჩვენ ამ საკითხს ვაგვარებთ. და თუ ამასაც ვერ ამბობ, მაშინ კითხვა ჩნდება. მაშინ რატომ არსებობ საერთოდ? რატომ არ რეაგირებთ იმაზე, რაც თქვენი მოქალაქეების წინააღმდეგ ხდება?

სხვა თემაზე მინდა გადავიდე. ვიცი, რომ ამ ბოლო დროს ხელოვნური ინტელექტით ხარ გატაცებული. ამას წინათ ვნახე შენი ვიდეო, სადაც სუფთა არაბულად საუბრობ.

და იმის გათვალისწინებით, რომ ხელოვნური ინტელექტი ისედაც ადვილად ასრულებს ბევრ დავალებას, მაქვს კითხვა: რამდენად გამოსადეგია ხელოვნური ინტელექტი საჯარო ადმინისტრირების სისტემაში, განსაკუთრებით ჩვენი გაბერილი ბიუროკრატიული აპარატისა და  უამრავი განყოფილებების ფონზე, რომელთაგან სარგებელი არ არის ?

ლევან ლაგულაა:  მადლობა ამ საკითხის წამოწევისთვის. მე ხელოვნური ინტელექტის ექსპერტი არ ვარ, როგორც ზოგადად ადამიანების უმეტესობა და  არა მხოლოდ ჩვენთან.

ინალ ხაშიგი:  ყოველ შემთხვევაში, თქვენ საქმის კურსში ხართ.

ლევან ლაგულაა:  დიახ, მე მასთან ურთიერთობა მაქვს და დანამდვილებით შემიძლია ვთქვა, რომ ის აბსოლუტურად ყველგან გამოიყენება. ნებისმიერ სფეროში ხელოვნური ინტელექტის გამოყენება შესაძლებელია და უნდა  გამოვიყენოთ.  ეს ელექტროენერგიას ჰგავს. ისეთივე მნიშვნელოვანია ხელოვნური ინტელექტი თანამედროვე სამყაროსთვის, როგორც ელექტროენერგია. ახლაც კი  მაგალითად, სტუდიაში  ხმის გაუმჯობესება, ვიდეოს დამუშავება და ეს მხოლოდ ერთეული მაგალითებია.

ინალ ხაშიგი:  ხალხს არ  გაათავისუფლებენ?

ლევან ლაგულაა. არა, არ გაათავისუფლებენ,  მაგრამ მისი დახმარებით შეგიძლიათ ბევრად მეტს მიაღწიოთ. ინტერვიუებისთვის მომზადება, მასალების ანალიზი, იურისტების, ეკონომისტების, მკვლევრების მუშაობა. და, რა თქმა უნდა, ერთ-ერთი მთავარი სფერო ენაა. აფხაზური ენა.

სწორედ ამას ვაკეთებთ ბაგრატ შინკუბას ფონდში.  ჩვენ ამ პროექტს ვავითარებთ. ხელოვნური ინტელექტი მმართველობაშიც გამოიყენება. სხვათა შორის, ელექტროენერგია ხელოვნური ინტელექტის მუშაობისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია. მაგრამ ამასთან დაკავშირებით პრობლემები გვაქვს. ამიტომ, ენერგოგენერაციის განვითარება ასევე მომავლის საკითხია. რაც უფრო მეტი ელექტროენერგია ექნება აფხაზეთს, მით უფრო მეტია ჩვენი შანსები ციფრულ ეპოქაში გადასვლისთვის.

ინალ ხაშიგი: თქვენ მნიშვნელოვან თემას შეეხეთ.

ლევან ლაგულაა:  დიახ, და პირდაპირ ვიტყვი, ელექტროენერგიის კერძო პირისთვის გადაცემა  ახლა დანაშაულია. თუ ადრე საშიში იყო, ახლა მითუმეტეს საშიშია. თუ გსურთ მომავალ თაობებს ზიანი მიაყენოთ, ელექტროენერგია კერძო მესაკუთრეს  გადაეცით. ეს 100%-ით იმოქმედებს როგორც ჩვენს კონკურენტუნარიანობაზე, ასევე ქვეყნის სასიცოცხლო ფუნქციებზე.

ინალ ხაშიგი:  ხელოვნურ ინტელექტს ასევე შეუძლია ხელი შეუწყოს აფხაზური ენის პოპულარიზაციას, არა?

ლევან ლაგულაა: ახლა ერთ პროექტის მაგალითზე  მოგიყვებით, რათა  უფრო  გასაგები  გახდეს. არსებობს პლატფორმა სახელწოდებით Mozilla Common Voice, სადაც ხმოვანი მონაცემები გროვდება და მუშავდება.  ბაგრატ შინკუბას ფონდმა უკვე ჩაწერა დაახლოებით 400 ადამიანი.  ეს დაახლოებით 100 საათიანი ჩანაწერია. პირველ ეტაპზე, ჩვენ დაახლოებით 3000 დამატებითი აფხაზური ხმის შეგროვება გვჭირდება. ადამიანი კითხულობს ტექსტს, რომელიც ავტომატურად მიდის მის წინ – ამას 15-20 წუთი სჭირდება.

მონაცემთა ეს რაოდენობა  შემდეგ შეიძლება გადავიტანოთ, ვთქვათ, Google-ში ან მსგავს პლატფორმებზე. სხვათა შორის, ისინი ისედაც იღებენ მასალებს ღია წყაროებიდან,  მაგალითად, GitHub-დან, სხვადასხვა ჩატებიდან, მათ შორის ჩინურიდან და ამერიკულიდან.

ახლა ნეირონულმა ქსელებმა  ცოტა უკვე იციან აფხაზური ენა – ისინი ვიდეო მასალებს ღია წყაროებიდან იღებენ. თუ მას საკმარის მონაცემებს მივაწვდით, მას შეუძლია ენის შესწავლა და შემდეგ ნებისმიერი რამის გენერირება. ახლა რუსულად ვსაუბრობთ, მაგრამ ჩვენი საუბარი შეიძლება მაშინვე ითარგმნოს ინგლისურად, ფრანგულად, აფხაზურად – ნებისმიერი მიმართულებით.

შეგიძლიათ შექმნათ ბავშვთა აპლიკაციები და გაახმოვანოთ ზღაპრები. წარმოიდგინეთ, როგორი იქნებოდა, მაგალითად, ბაგრატ შინკუბას ხმის მოსმენა, რომელიც კითხულობს რომანს „უკანასკნელი  უბიხი“ – არა მსახიობის, არამედ ავტორის ნამდვილი ხმით. ეს უზარმაზარ შესაძლებლობებს ქმნის.  შემდეგ,  ჩვენ შევძლებთ შევქმნათ სრულფასოვანი ციფრული გარემო აფხაზური ენისთვის.

ყველა სოციალურ ქსელში, ონლაინ თამაშში, ნებისმიერ ციფრულ პლატფორმაზე  შეიძლება იყოს აფხაზური  ენა. შემდეგ ჩვენ გვექნება ენის შესწავლის რეალური სისტემა. ადამიანი აღმოჩნდება აფხაზურენოვან გარემოში – კომფორტულსა და ხელმისაწვდომში. ამ გზით ჩვენ აფხაზურ ენას ციფრულ ეპოქაში პრაქტიკულად უკვდავს ვხდით. ეს იგივე იქნება, რაც დიმიტრი გულიამ ას წელზე მეტი ხნის წინ გააკეთა, როდესაც აფხაზური ანბანი მოიტანა და თქვა: აი, ასწავლეთ.  ახლაც იგივეა ციფრული სამყაროსთვის. ჩვენ გვჭირდება ხმების და  უფრო მეტი ტექსტის დიგიტალიზაცია. შემდეგ ბევრი პრობლემა მოგვარდება.

ინალ ხაშიგი.  ვინმე მუშაობს ამაზე  სამთავრობო სტრუქტურებში?

ლეუან ლაგულაა. მაგალითად, ჩვენ ვთანამშრომლობდით ენის კომიტეტთან Google-ისთვის წარსადგენი მასალების მომზადებისას. ჩვენი ერთ-ერთი რეპატრიანტი, ნარტ ტლიში, აქტიურად მონაწილეობდა, მაგრამ, სამწუხაროდ, ის ახლა იორდანიაში გაემგზავრა. ვიმედოვნებთ, რომ  დაბრუნდება. ის ასევე მუშაობდა ენის ფონდში. სიმართლე გითხრათ, სახელმწიფო,  ყოველ შემთხვევაში , წინა შემადგენლობა ამ საკითხს უგულებელყოფდა. არა და ეს უნდა იყოს სიგნალი  ზუსტადაც უმაღლესი ხელისუფლებიდან.  ამიტომ, იმედი მაქვს, რომ ახალი ხელმძღვანელობა,  პრეზიდენტისა და განათლების მინისტრის სახით – ამას ყურადღებას მიაქცევს. რადგან ეს არის პასუხი დროის გამოწვევებზე. ფაქტიურად ერთი ან ორი წელი გვაქვს ჩვენი ნიშის საპოვნელად. აფხაზეთმა ჯერ ერთი რუბლიც არ ჩადო იმის უზრუნველსაყოფად, რომ აფხაზური ენა ციფრულ სივრცეში გამოჩნდეს. თუმცა, ის უკვე იქ არის – მართალია  არასრულყოფილად, მაგრამ  იქ არის.

მე ჩავატარე გარკვეული ტესტირება: თუ ჩვენ გვაქვს საჭირო მონაცემთა რაოდენობა, თარგმნილი და გახმოვანებული, შეგვიძლია ენის ინტეგრირება თანამედროვე აპლიკაციებში. მაგალითად, ჭკვიანი საათი: თქვენ მას ატარებთ და ის თარგმნის ერთი  ენიდან მეორეზე. ან სათვალე – თქვენ უყურებთ წარწერას და ის მაშინვე ითარგმნება ხმით ან  ჩნდება სმარტფონზე. ტექნოლოგიები იმდენად სწრაფად ვითარდება, რომ ჩვენ უბრალოდ უნდა მოვასწროთ ამ მატარებელში  ჩავჯდომა.

ინალ ხაშიგი:  მე ნამდვილად იმედი მაქვს, რომ ჩვენი სახელმწიფო, მიუხედავად მკაფიო სტრუქტურული ცვლილებების არარსებობისა, ამის კომპენსირებას მაინც  შეძლებს,  თუნდაც,  სულ მცირე, მაღალი ხარისხის მიდგომით. იმედი სუსტია, მაგრამ მაინც არსებობს. უფრო მეტიც, ახლა ახალი ხალხი მოვიდა – 30, 35, 40 წლის. ეს აღარ არის ის თაობა, რომელიც 20-30 წლის განმავლობაში იყო ხელისუფლებაში და სმარტფონებიც კი არ ჰქონდა. იმედი მაქვს, რომ მათ ხელოვნური ინტელექტის მიერ შემოთავაზებული შესაძლებლობების გამოყენების სურვილი გაუჩნდებათ.

ჩვენ  ამით დავასრულებთ. ლეუან, დიდი მადლობა. ჩვენ მუდმივად ვსაუბრობთ პრობლემებზე, რომლებიც ჩვენს ქვეყანაში ქრონიკულია და, როგორც ჩანს, გადაუჭრელიც. მაგრამ იმედი მაინც რჩება. მომავალ შეხვედრამდე.