საკონსტიტუციო რეფორმა აფხაზეთში

საზოგადოებრივმა პალატამ  საკონსტიტუციო  რეფორმების პროექტი წარადგინა. ცვლილება  ქვეყნის მთავარი საკანონმდებლო ორგანოს არჩევნების შერეულ სისტემაზე გადასვლას გვთავაზობს. გარდა ამისა, პროექტი მოიცავს პრეზიდენტის უფლებამოსილებების ნაწილის სახალხო კრების სასარგებლოდ გადანაწილების იდეას.

ინტერვიუს სრული ტექსტი:

  ინალ ხაშიგი:  გამარჯობა, ეთერშია  „ჩეგემსკაია პრავდა“. დღეს ჩვენ  საკონსტიტუციო  რეფორმაზე ვისაუბრებთ. ჩვენ ხშირად ვახსენებთ ამ თემას, მაგრამ  ახლა  უკვე გვაქვს  მიზეზი.  საზოგადოებრივმა პალატამ წარადგინა  კანონპროექტი, რეფორმის საკუთარი ვერსია. დღეს  ჩვენ ვესაუბრებით ადამიანს, რომელიც დიდი ხანია ამ საკითხზე მუშაობს. თამაზ ქეცბა პრეზიდენტთან არსებული საკონსტიტუციო კომისიის პირველი თავმჯდომარე იყო, რომელიც 2005 წელს შეიქმნა.  გარკვეული დროის შემდეგ,  ის კვლავ დაუბრუნდა ამ საკითხს. ახლა ის საზოგადოებრივი პალატის წევრია და კვლავ ჩართულია იმ რეფორმაში, რომლის განხორციელებასაც 20 წელია ვცდილობთ.

თამაზ ქეცბა: მოგესალმებით! აქვე შევასწორებ, რომ კომისიის თავმჯდომარე იმ დროს პრეზიდენტი – სერგეი  ბაღაფში იყო. კომისიის ფარგლებში შეიქმნა სამუშაო ჯგუფი, რომელსაც მე ვხელმძღვანელობდი.

ინალ ხაშიგი:  თქვენ ხელმძღვანელობდით იურისტთა ჯგუფს, რომელიც რეფორმის შემუშავებაში იყო ჩართული. თამაზ, მოკლედ შევაჯამოთ: ბევრმა ადამიანმა არ იცის თქვენს მიერ წარმოდგენილი პროექტი. რამდენადაც მე მესმის, ეს მოიცავს შერეულ საარჩევნო სისტემაზე გადასვლას, პარლამენტის გაფართოებას და პრეზიდენტსა და საკანონმდებლო შტოს შორის უფლებამოსილებების გადანაწილებას. შეგიძლიათ მოკლედ ჩამოთვალოთ ძირითადი პუნქტები?

თამაზ ქეცბა: ვეცდები. პირველ რიგში, მინდა დავამატო ძალიან მნიშვნელოვანი პუნქტი. მთელი კონცეფცია, რომელსაც ჩვენ ვთავაზობთ, პოლიტიკური სისტემის შეცვლაზეა დაფუძნებული. ამ რეფორმის ქვაკუთხედს ახალ, ე.წ. შერეულ საარჩევნო სისტემაზე გადასვლა წარმოადგენს. ახლა ამაზე ბევრი საუბრობს.  ჩვენ, კონცეფციის განხილვისას, გავითვალისწინეთ მიმდინარე მომენტი – 30 წლიანი გამოცდილება, საზოგადოების მდგომარეობა, ინსტიტუტების განვითარების დონე, პოლიტიკური კულტურის დონე. ჩვენ მივედით დასკვნამდე, რომ ყველაზე შესაფერისი სისტემა შერეული სისტემაა, რომლის დროსაც მანდატების უმრავლესობა პოლიტიკურ პარტიებს შორის გადანაწილდება, ხოლო უფრო მცირე რაოდენობა მაჟორიტარულ ოლქებში დეპუტატებს შორის გადანაწილდება.  ჩვენ შევთავაზეთ დეპუტატების რაოდენობის 45-მდე გაზრდა. ამან დიდი ინტერესი გამოიწვია, თუმცა ჩვენ არ ვაპირებთ არსებულ 35-ზე უარის თქმას. მაგრამ, ჩვენი აზრით, 45 დეპუტატიანი  ვარიანტი უფრო სასურველია, რადგან ის საშუალებას მოგვცემს,  შევქმნათ პოლიტიკური ორგანო, რომელსაც არა მხოლოდ კანონების მიღება, არამედ ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენებზე პოლიტიკური პასუხისმგებლობის აღებაც შეეძლება.

ჩვენ არ ვსაუბრობთ   უბრალოდ ხელისუფლების შტოებს შორის უფლებამოსილების მარტივ, მექანიკურ გადანაწილებაზე. ყველაფერი მათ ორმხრივ პასუხისმგებლობაზე უნდა იყოს დაფუძნებული – როგორც ერთმანეთის, ასევე საზოგადოების წინაშე.ამის გარეშე რეფორმა არ განხორციელდება. როგორც საერთაშორისო გამოცდილება აჩვენებს, პარლამენტში პარტიების წარმომადგენლობას შეუძლია რეალური გავლენა მოახდინოს პოლიტიკურ პროცესებზე.

ინალ ხაშიგი:  უფლებამოსილებების გადანაწილების სისტემის შესახებ,  რამდენადაც მე მესმის,  თქვენს პროექტში არის დებულებები პრემიერ-მინისტრის დამტკიცების და სხვა მექანიზმების შესახებ.  უფრო დეტალურად  გვითხარი:

თამაზ ქეცბა: მოდით, კონკრეტულ დეტალებზე გადავიდეთ. მაგრამ კიდევ ერთხელ გავუსვამ ხაზს: ეს ყველაფერი მხოლოდ იმ შემთხვევაშია შესაძლებელი, თუ პარლამენტი განსხვავებული იქნება და არა ისეთი, როგორიც ახლაა. მხოლოდ ამის საფუძველზე შეგვიძლია ვისაუბროთ პასუხისმგებლობის გაზრდასა და უფლებამოსილებების გადანაწილებაზე. ჩვენს მიერ შემოთავაზებული გადანაწილების არსი საპრეზიდენტო-საპარლამენტო რესპუბლიკისკენ სვლაა.

ახლა მთავრობის ფორმირება პრეზიდენტის ექსკლუზიური პრეროგატივაა. ის არავისთან კონსულტაციას არ გადის, არ ათანხმებს არც პრემიერ-მინისტრის და არც მთავრობის წევრების კანდიდატურებს.  ცოტა ხნის წინ ჩვენ კიდევ ერთხელ ვნახეთ ერთპიროვნულად დანიშნული  მინისტრთა კაბინეტი.  ამ პრაქტიკამ სერიოზული ხარვეზები გამოავლინა – ჩვენ ვერ ვხედავთ პარლამენტის გავლენას მთავრობის მუშაობაზე. 

ჩვენ განსხვავებულ მიდგომას ვთავაზობთ. პირველი ინიციატივის უფლება პრეზიდენტს რჩება. ის პარლამენტს პრემიერ-მინისტრის კანდიდატურას წარუდგენს. თუ პარლამენტი მას მხარს დაუჭერს, მაშინ  ეს კანდიდატი, 20 დღის ვადაში  უკვე  ახალი მთავრობის შემადგენლობით, პარლამენტში წარდგება და ნდობის ვოტუმს მიიღებს. ამ კენჭისყრას თან უნდა ახლდეს მთავრობის მუშაობის ძირითადი სფეროების პრეზენტაცია. მაგალითად, ახლა ერთ-ერთი პრიორიტეტი ენერგეტიკის პრობლემაა. უკვე ოთხი თვე გავიდა და მთავრობისგან არაფერი ისმის.

ინალ ხაშიგი: დიახ,  საერთოდ ბევრ თემაზე არ ისმის  არაფერი.

თამაზ ქეცბა: თუ ყველაფერი იმავე არასტაბილურ რეჟიმში გაგრძელდა, ჩვენ კვლავ მივუახლოვდებით შემოდგომას, შემდეგ ზამთარს და ისევ  არაფერი გვექნება.გვინდა  მთავრობისგან მოვისმინოთ, რა კონკრეტული ნაბიჯებია დაგეგმილი და არა ჭორებითა და დაპირებებით ვიცხოვრო.

ინალ ხაშიგი:  პარლამენტის მიერ კაბინეტის დამტკიცების სისტემა ახალი არ არის. მაგრამ თქვენს პროექტში სხვა ცვლილებებიც არის. მაგალითად, სპიკერის არჩევის პროცედურა, ზოგიერთი შიდა ინოვაცია. მოგვიყევი მათ შესახებ.

თამაზ ქეცბა: ეს უკვე პარლამენტის შიდა სტრუქტურას ეხება. თუ ჩვენ გვექნება სრულფასოვანი პარტიული წარმომადგენლობა და პოლიტიკური პარტიები მნიშვნელოვანი რაოდენობის მანდატებს მიიღებენ, მაშინ ისინი პოლიტიკურ პროცესში მთავარი მონაწილეები უნდა გახდნენ. სპიკერს წარადგენს ის პარტია, რომელიც უმრავლესობას მოიპოვებს. უმცირესობის პარტია – ვიცე-სპიკერს. ეს უზრუნველყოფს ბალანსს და უმცირესობების უფლებების დაცვას. ჩვენ ვეცადეთ, ეს ბალანსი ინსტიტუციურად გაგვემყარებინა – როგორც მთავრობის შესახებ კანონში, ასევე პარლამენტის რეგლამენტში. იგივე ეხება საპარლამენტო კომიტეტებს: მანდატების პროცენტული განაწილების შესაბამისად, უმრავლესობაში მყოფი პარტია მეტ თავმჯდომარეს მიიღებს, თუმცა ზოგიერთ კომიტეტს ოპოზიციის წარმომადგენლებიც უხელმძღვანელებენ.

ინალ ხაშიგი:  ანუ, ოპოზიციურ პარტიებს შეუძლიათ კომიტეტების ხელმძღვანელობა? 

თამაზ ქეცბა: დიახ. ჩვენ უფრო შორს წავედით, საერთაშორისო გამოცდილების გამოყენებით. კერძოდ, ჩვენ შევთავაზეთ საპარლამენტო კონტროლის გაძლიერება.ამჟამად, არც კონსტიტუცია და არც მინისტრთა კაბინეტის შესახებ კანონი არ ითვალისწინებს პრემიერ-მინისტრის მიერ ყოველწლიური ანგარიშის წარდგენას. ჩვენ ვთავაზობთ, რომ პარლამენტმა ყოველწლიურად მოუსმინოს ხუთ მთავარ ფიგურას: პრემიერ-მინისტრი, გენერალური პროკურორი, უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე (სასამართლო სისტემის მდგომარეობის შესახებ ანგარიშის სახით), ადამიანის უფლებათა კომისარი და კონტროლის პალატის თავმჯდომარე. ეს არ უნდა იყოს ფორმალური ღონისძიება.

ანგარიშები  წინასწარ უნდა შეთანხმდეს პარლამენტთან. კომიტეტები უნდა მოემზადონ ოპონირებისთვის, შემდეგ კი პარლამენტმა უნდა გამოიტანოს დასკვნები და მიიღოს საჭირო კანონები  განხილული წინადადებების განსახორციელებლად.  გარდა ამისა, კონსტიტუცია უკვე ითვალისწინებს პრეზიდენტის ყოველწლიურ გამოსვლას. მე მას  განვსაზღვრავდი, როგორც ქვეყნის მდგომარეობის შესახებ გამოსვლას – ეს სახელმწიფოს მეთაურის თვალსაზრისია და არა ანგარიში. ჩვენ ნათლად უნდა განვასხვავოთ: პრემიერ-მინისტრის ანგარიში არის ის, რაც გაკეთდა და რა არის დაგეგმილი, ხოლო პრეზიდენტის გამოსვლა,  არის მისი შეფასება,  ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენების შესახებ.

ინალ ხაშიგი:  პრინციპში, ბევრი რამ გვაქვს ჩაწერილი. იგივეა პრეზიდენტის გზავნილიც,  ის ყოველწლიური უნდა იყოს. თუმცა, ბოლო წლებში ეს იშვიათობად იქცა. როგორც მახსოვს, წინა პრეზიდენტს ასეთი მიმართვა მხოლოდ ერთხელ ჰქონდა, რაულ ხაჯიმბამაც (აფხაზეთის მეოთხე პრეზიდენტი) რამდენჯერმე გამოტოვა.  ანუ, არის ისეთი რაღაცები, რაც თითქოს კანონით არის გამყარებული, მაგრამ პრაქტიკაში არ ხორციელდება – და ამისთვის არანაირი პასუხისმგებლობა არ არის გათვალისწინებული. სინამდვილეში, ჩვენ გვაქვს საპრეზიდენტო რესპუბლიკა, მაგრამ საკითხებს რატომღაც განსხვავებულად ვუმკლავდებით.

მაგალითად, იმპიჩმენტის მექანიზმი მრავალი წლის განმავლობაში განიხილებოდა, მაგრამ ის ჯერ კიდევ არ არის მკაფიოდ განსაზღვრული. ჩვენს ქვეყანაში იმპიჩმენტი სხვა სცენარით ხდება: პრეზიდენტის სასახლეს იკავებენ და სულ ესაა,  ხელისუფლება წყვეტს არსებობას.  ახლა პროექტი მოიცავს, მაგალითად, პრემიერ-მინისტრის, სასამართლოს თავმჯდომარის და ა.შ. წლიურ ანგარიშებს. რა მოხდება, თუ ისინი ამ ანგარიშებს არ წარადგენენ?  ეს რაიმე ფორმით აისახება დოკუმენტში? და რა მოხდება, თუ მთავრობა იტყვის: „ჩვენ არ მოვალ ანგარიშის წარსადგენად“, ან გენერალური პროკურორი იტყვის: „მე არ მოვალ“?

თამაზ ქეცბა: პირველ რიგში, ჩვენი კონცეფცია ითვალისწინებს მთავრობისთვის უნდობლობის გამოცხადების შესაძლებლობას.  თუ კონსტიტუციის  აშკარა უხეში დარღვევებია, არაფერი უშლის ხელს პარლამენტს პირდაპირი პასუხისმგებლობის გამოყენებაში.

ინალ ხაშიგი:  შეიძლება თუ არა, რომ უნდობლობის ვოტუმმა გადადგომა გამოიწვიოს? ამ შემთხვევაში, პრეზიდენტი ვალდებულია დაითხოვოს მთავრობა, თუ პარლამენტი დაჟინებით მოითხოვს ამას?

თამაზ ქეცბ: შესაძლოა.

ინალ ხაშიგი. ეს  ჩაწერილია?

თამაზ ქეცბა: არა, იქ არც კი წერია, რომ ამას პრეზიდენტი აკეთებს. საკმარისია პარლამენტის მიერ ხმის მიცემა და მთავრობა გადადგება. პასუხისმგებლობის ეს ფორმა გათვალისწინებულია, დიახ.

ინალ ხაშიგი:  აი, რა შევნიშნე: პროექტის გამოქვეყნებიდან პირველივე დღეს, ბევრმა საზოგადოებრივმა ორგანიზაციამ და პოლიტიკურმა პარტიამ გამოთქვა საკუთარი აზრი – ძირითადად მათ, ვისაც პირობითად ნეიტრალური შეიძლება ვუწოდოთ.

თუმცა დღეს ჩვენთვის ნეიტრალურობა რთულია.  სწრაფად მიგაწერენ  ერთ ან მეორე მხარეს. თუმცა, ოპოზიციურმა ორგანიზაციებმა და პრესამ პროექტის ზოგადი მოწონება გამოხატეს. ხოლო პრეზიდენტის მხარდამჭერი პოლიტიკური სტრუქტურების მხრიდან დუმილია. არც პრეზიდენტისგან და არც ისეთი პარტიებისგან, როგორიცაა „ამცახარა“ ან „ერთიანი აფხაზეთი“ – არანაირი კომენტარი, არც  დადებითი და არც საწინააღმდეგო არ ყოფილა. საერთოდ არის თუ არა კომუნიკაცია? 

თამაზ ქეცბა:  ვიცი, რომ, ზოგადად, საარჩევნო სისტემაში ცვლილებებს ახალი პრეზიდენტი უჭერს მხარს. შეიძლება ითქვას, რომ იმპულსები დადებითია, მაგრამ ეს კონკრეტულად საარჩევნო სისტემას ეხება.

ინალ ხაშიგი: ანუ, პროპორციულ სისტემაზე გადასვლა?

თამაზ ქეცბა: დიახ, მაგრამ რაც შეეხება პრეზიდენტის უფლებამოსილებების გადანაწილებას, საქმე გაცილებით რთულადაა. პარლამენტს, პირიქით, სარკისებური პოზიცია აქვს.  ისინი, პრინციპში, მზად არიან განიხილონ უფლებამოსილებების გადანაწილება, მაგრამ მკვეთრად ეწინააღმდეგებიან საარჩევნო სისტემის შეცვლას.

მინდა ხაზგასმით აღვნიშნო: ერთი მეორის გარეშე არ იმუშავებს. მხოლოდ საარჩევნო სისტემის შეცვლა შეუძლებელია ხელისუფლების არქიტექტურის შეცვლის გარეშე. და პირიქით – პარლამენტი ამჟამინდელი სახით ეფექტურად ფუნქციონირებას ვერ შეძლებს.

ინალ ხაშიგი: გამოდის, რომ ორი მხარე უარყოფს ერთი და იგივე პროექტის საპირისპირო ნაწილებს.აღმასრულებელი ხელისუფლება უფლებამოსილებების გადანაწილებას, პარლამენტი კი – საარჩევნო სისტემა.  სხვათა შორის, პარლამენტს თავისი პროექტის პრეზენტაცია  ხომ უნდა ჰქონდეს – პარლამენტის ფარგლებში შექმნილი სამუშაო ჯგუფის.

თამაზ ქეცბა:  დიახ, საზოგადოებრივი პალატის რამდენიმე წევრი, მათ შორის მეც, ამ სამუშაო ჯგუფის ნაწილი ვართ. ჩვენ ვმუშაობთ პროექტზე, რომელიც უფლებამოსილებებს გადაანაწილებს.

ინალ ხაშიგი: როგორც მე გავიგე, ის, რასაც ეს სამუშაო ჯგუფი გვთავაზობს, თითქმის იდენტურია თქვენი პროექტისა. განსხვავება დეტალებშია?

თამაზ ქეცბა:  მიდგომები მსგავსია, მაგრამ, რა თქმა უნდა, არსებობს განსხვავებები.

ინალ ხაშიგი: მაგრამ კონცეპტუალურად ეს მსგავსი დოკუმენტებია?

თამაზ ქეცბა: კი, მიახლოებული.

ინალ ხაშიგი: მაგრამ ამავდროულად თქვენ ამბობთ, რომ დეპუტატების უმრავლესობა მაჟორიტარული სისტემის შენარჩუნების მომხრეა?

თამაზ ქეცბა: რამდენადაც ვიცი, კი.

ინალ ხაშიგი: და სამუშაო ჯგუფი, მიუხედავად იმისა, რომ ის პარლამენტის ნაწილია, დამოუკიდებლად მოქმედებს?

თამაზ ქეცბა:  ის პარლამენტმა შექმნა, მაგრამ მასში ასევე შედიან იურისტები და საზოგადო მოღვაწეები – ანუ გარედან მოსული ადამიანები.

ინალ ხაშიგი.: მაგრამ მაინც, ეს დამოუკიდებელი საქმიანობაა?

თამაზ ქეცბა: ფორმალურად, პარლამენტის საფარქვეშ.

ინალ ხაშიგი:  თავად პროექტი ჩაითვლება თუ არა საპარლამენტო პროექტად?

თამაზ ქეცბა: დიახ, ის პარლამენტს წარედგინება და ის გადაწყვეტს, თუ რა მოხდება შემდეგ.

ინალ ხაშიგი: თუ დეპუტატების უმრავლესობა მაჟორიტარული სისტემის მომხრეა, გაითვალისწინებს თუ არა სამუშაო ჯგუფი ამ მოსაზრებას პროექტის მომზადებისას?

თამაზ ქეცბა: სამუშაო ჯგუფში მონაწილე დეპუტატებთან შევთანხმდით, რომ ამ საკითხის განხილვას დავიწყებთ. თუმცა, არსებობს შესაძლებლობა, რომ განხილვა საერთოდ არ ჩატარდეს, უბრალოდ იმიტომ, რომ ჯგუფის დეპუტატებს ამის გაკეთება არ მოუნდებათ.

ინალ ხაშიგი:  რამდენი ადამიანია სამუშაო ჯგუფში? არსებობს თუ არა მკაფიო წესები, რეგულაციები და ხმის მიცემის წესი?

თამაზ ქეცბა: კი, რეგულაციები არსებობს.

ინალ ხაშიგი:  ხმის მიცემა გათვალისწინებულია?

თამაზ ქეცბა: დიახ, სამუშაოს დასასრულს დოკუმენტის საბოლოო ვერსიაზე კენჭისყრა იმართება.

ინალ ხაშიგი:  რა პრინციპით? მარტივი უმრავლესობა? კვალიფიციური?

თამაზ ქეცბა:  სამუშაო ჯგუფის წევრთა უმრავლესობის ხმა საკმარისია პროექტის დამტკიცებულად ჩასათვლელად.

ინალ ხაშიგი:  პარლამენტში უკვე არის ძველი კანონპროექტები საკონსტიტუციო რეფორმის შესახებ, რომლებიც ხაჯიმბას დროინდელია. ზოგიერთმა მათგანმა პირველი მოსმენაც კი გაიარა. შესაძლებელია თუ არა მათთან დაბრუნება?  

თამაზ ქეცბა: თეორიულად კი. კანონი შეიძლება დიდი ხნის განმავლობაში იდოს, მაგრამ მასთან დაბრუნება უკვე დეპუტატების პოლიტიკური ნების საკითხია. ზოგჯერ მათ უბრალოდ არ სურთ ძველი პროექტის წამოწყება – პირადი თუ პოლიტიკური მიზეზების გამო. ეს ბევრი ინიციატივის ბედია.

ინალ ხაშიგი: ეს იმიტომ გამახსენდა, რომ პროექტი იმ დროს პარლამენტში შევიდა, მაგრამ არ დასრულებულა. მიუხედავად იმისა, რომ პროცედურა ითვალისწინებს პირველ და მესამე მოსმენას შორის დროის პერიოდებს. მაგრამ მკაცრი დისციპლინა არ არსებობდა. ახლა, ახალ პროექტში, არის თუ არა გარკვეული გაგება, რომ ის აუცილებლად უნდა დასრულდეს? რომ მან აუცილებლად უნდა გაიაროს პირველი, მეორე, მესამე მოსმენა?

თამაზ ქეცბა:  მე ვფიქრობ, რომ იმ ნაწილში, რომელზეც ამჟამად ვმუშაობთ,  ეს არის უფლებამოსილებების გადანაწილება, ჩვენ მას გარკვეულ ლოგიკურ დასკვნამდე მივიყვანთ. რა თქმა უნდა, ბევრი კომპრომისული პუნქტია, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ჩვენ დავასრულებთ სამუშაოს. კიდევ ერთი საკითხია, შემდგომი განვითარების პროცედურა. ეს უკვე პარლამენტის შიდა სამზარეულოს წესია, თუ  რამდენად მკაცრად იცავენ ისინი თავიანთ რეგულაციებს. ლოგიკურად, რა თქმა უნდა, ეს კანონპროექტი სულ მცირე პირველი მოსმენით უნდა  გავიდეს. მაგრამ რადგან  დეპუტატებს  თავისუფლება  აქვთ  შინაგანაწესის საკითხში, სამწუხაროდ, რაიმე გარანტიები ან უფრო დანამდვილებით თქმა შეუძლებელია.

ინალ ხაშიგი: მაგრამ, უკვე შესრულებული სამუშაოს მოცულობის გათვალისწინებით, მეჩვენება, რომ ეს ლოგიკური იქნებოდა – იმის გათვალისწინებით, რომ ჩვენი შემდეგი საპარლამენტო არჩევნები ორ წელიწადშია, 2027 წლის გაზაფხულზე, მარტში, თუ არ ვცდები… დიახ, დიახ… ანუ, დრო ბევრია. თუ ამ ვადაში  კვლავ ვერ ჩავეტევით, ისევ ვისაუბრებთ…

თამაზ ქეცბა: ისევ  ძველ სქემას გავყვებით.

ინალ ხაშიგი. კი და კიდევ ხუთი წელი მოგვიწევს ლოდინი. შემდეგ ჩნდება კითხვა: თუ პარლამენტი გადადებს განხილვას, შეიძლება თუ არა ამ საკითხის რეფერენდუმზე გატანა?

თამაზ ქეცბა: თეორიულად, კი.

ინალ ხაშიგი: არსებობს ასეთი შესაძლებლობა?

თამაზ ქეცბა:  არსებობს, მაგრამ ამის განხორციელება რთულია. იქ ხელმოწერების შეგროვებაა საჭირო, ორგანიზატორთა დიდი ჯგუფია საჭირო, პროცესში მნიშვნელოვანი რაოდენობის ადამიანი უნდა იყოს ჩართული.

ინალ ხაშიგი:  თქვენ უკვე მონაწილეობთ როგორც საპარლამენტო კომისიაში, ასევე საზოგადოებრივ პალატაში. ეს ვარიანტი საერთოდ განიხილება?  თუ  ფიქრობთ, რომ ყველაფერი პარლამენტის  გავლით მოხდება?

თამაზ ქეცბა:  ჩვენ ეს საკითხი ჯერ არ დაგვიყენებია. ახლა ამოცანაა, ადგილობრივად დასრულდეს უფლებამოსილებების გადანაწილების საკითხი და შეიცვალოს პოლიტიკური ლანდშაფტი. რა თქმა უნდა,  აქ ჩართულ იურისტებს შორის უმრავლესობა მხარს უჭერს იმ აზრს, რომ ყველა ეს პროცესი პარალელურად უნდა წარიმართოს.  მაგრამ, როგორც უკვე ვთქვი, აქ მთავარ როლს დეპუტატები ასრულებენ. ჩვენ არ შეგვიძლია მათი იძულება, გააგრძელონ ეს სამუშაო. თუ ისინი გადაწყვეტენ  შეაჩერონ , სამუშაო ჯგუფის მუშაობა დასრულდება.  სამწუხაროდ, მიუხედავად იმისა, რომ ამ პრობლემებზე 20 წელზე მეტია საუბარი მიმდინარეობს, ეს კრიტიკული მასა ძალიან ნელა ყალიბდება. მიუხედავად იმისა, რომ იმ ადამიანების რიცხვი, ვინც ამის გაგებას იწყებს, ნელა, თუმცა იზრდება. თუმცა, ამან ჯერ კიდევ არ მოახდინა სერიოზული გავლენა ხელისუფლებაზე. ესენი ძირითადად სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები არიან. რა თქმა უნდა, ვისურვებდი ამის საწინააღმდეგო არგუმენტების მოსმენას, ვისურვებდი საჯარო დისკუსიებს:

თუ ჩვენს წინადადებებს არ მიიღებთ, გვითხარით, როგორ ხედავთ მომავალს? მგონი, ბოლო გადაცემაში თქვით: ჩვენ კიდევ ერთი კრიზისი  გავიარეთ, ისევე როგორც ყოველ ბოლო ხუთ წელიწადში ერთხელ.უკვე გაუგებარია, ვინ უნდა იყო, რომ ვერ გააცნობიერო, რომ სისტემა არ მუშაობს. მაგრამ ხელისუფლებისა და მათი ლოგიკა, ვისაც არაფრის შეცვლა არ სურს, იმ ფაქტამდე დადის, რომ გვყავდა ცუდი პრეზიდენტი, შემდეგ მეორე ცუდი, მესამე… ახლა კი, ამბობენ, წარმატებული პრეზიდენტი გვყავს  და ყველაფერი კარგად იქნება.

მაგრამ ეს გულუბრყვილო ადამიანების საუბარია. ნორმალურმა საზოგადოებამ და ნორმალურმა მთავრობამ უნდა გამოიტანოს დასკვნები და ისწავლოს გაკვეთილები მომხდარიდან.

ინალ ხაშიგი:  ამიტომ, ჩვენ უნდა შევცვალოთ სისტემა – სულ მცირე, მაჟორიტარულიდან შერეულზე გადავიდეთ.  მე მხოლოდ პარტიულს შემოვიღებდი.ნახეთ,  ბოლო არჩევნებში ოპოზიციის კანდიდატმა არძინბამ ხმების 42% მიიღო. მაჟორიტარული სისტემის შემთხვევაში, ეს ნიშნავს, რომ ოპოზიციას შეუძლია მიიღოს ხმების თითქმის ნახევარი, მაგრამ ვერ შეძლოს ერთი კანდიდატის არჩევა. იგივე 35 ადგილი შეიძლება მთავრობის მხარდამჭერ ადამიანებს ხვდეთ, მაგრამ ისინი მთელ პოლიტიკურ სპექტრს არ ასახავენ. რაიონში გამარჯვებული შეიძლება უბრალოდ „ჩვენი ბიჭი“ იყოს, რომელიც სანტექნიკის ან ორმოების შეკეთებას გვპირდება. მაგრამ მას არ აქვს სტრატეგიული ხედვა, არ ესმის ქვეყნის განვითარების გზა. მაგრამ პარლამენტი პოლიტიკურ სურათს არ ასახავს. სწორედ ამიტომ ამბობენ, რომ პრეზიდენტი ზედმეტ პასუხისმგებლობას იღებს საკუთარ თავზე. მაგრამ მათ ავიწყდებათ: როდესაც ხალხი პრეზიდენტის სასახლეს შტურმით ესხმის თავს, ეს პრო-საპრეზიდენტო პარლამენტის ფონზე ხდება.

თამაზ ქეცბა: ან – ქმედუუნარო.

ინალ ხაშიგი:  დიახ.  როდესაც ბალანსი არ არის. მაგალითად, 15 ნოემბერს ხალხი არა პრეზიდენტის წინააღმდეგ, არამედ პარლამენტზე ზეწოლის მიზნით გამოვიდა, რათა მას შეთანხმების რატიფიცირება არ მოეხდინა. ხალხი რომ არ გამოსულიყო, მას მშვიდად მიიღებდნენ.

არა იმიტომ, რომ თავად დეპუტატები ასე ფიქრობდნენ, არამედ იმიტომ, რომ ისინი პრეზიდენტზე იყვნენ დამოკიდებულნი. ამიტომ, პარლამენტი დაბალანსებული უნდა იყოს. ჩვენ ვიცით როგორ მუშაობს მაჟორიტარული სისტემა: ვინმეს ასახელებენ, 5 მილიონ რუბლს აძლევენ და ეს ადამიანი დეპუტატი ხდება.  სულ ეს არის.  მისი პოლიტიკური კარიერა ხმის მიცემის ბარათით იწყება. ჩვენ სისტემა აბსურდის ზღვარზე მივიყვანეთ.

ჩვენ გვჭირდება პოლიტიკური სისტემის ჩამოყალიბება განათლების სისტემის მსგავსად: სკოლაში, უნივერსიტეტში, ასპირანტურაში – და არა მაშინვე პარლამენტში,  გამოცდილების გარეშე. მნიშვნელოვანია, რომ პარლამენტი ასახავდეს საზოგადოებაში არსებულ რეალურ პოლიტიკურ განწყობას.

 გარდა ამისა, საპრეზიდენტო ძალაუფლება უნდა იყოს გაზიარებული, რადგან პრეზიდენტს  ავიწყდება, რომ ის მხოლოდ და მხოლოდ პრეზიდენტია და არა მეფე და ღმერთი. და ეს ყოველთვის კრიზისით მთავრდება. ჩვენ უნდა გვესმოდეს: ჩვენ გვაქვს ორი ინსტრუმენტი ერთი სახურავის ქვეშ – შერეული სისტემა და უფლებამოსილებების გადანაწილება.

ეს არ არის „წამალი“, არამედ თერაპიის ერთგვარი სახეობა, რომელიც საშუალებას იძლევა თავიდან ავიცილოთ მწვავე ქირურგიული ჩარევა – შემდეგ რევოლუციამდე. ეს განკურნებაა. და უცნაური იქნებოდა, თუ ამ შანსს კვლავ წავართმევთ  საკუთარ თავს.

თამაზ ქეცბა: სწორად თქვი – ბალანსი. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია: პარლამენტში უნდა არსებობდეს  უმცირესობა, რომლის აზრიც მოსმენილი იქნება. შემდეგ უმრავლესობა იძულებული იქნება, მიმოიხედოს გარშემო, გამართოს დისკუსიები და ბრმად არ მიიღოს გადაწყვეტილებები.

საზოგადოების მხარდაჭერისთვის რეალური კონკურენცია იქნება. ჩვენ არ ვსაუბრობთ კოალიციურ მთავრობაზე, როგორც ეს ზოგიერთ ევროპულ ქვეყანაშია. მაგრამ ის, რასაც ჩვენ ვთავაზობთ, ნამდვილად შეუწყობს ხელს სიტუაციის დაბალანსებას. ჩვენ ვთავაზობთ კონკრეტულ მექანიზმებს კონფლიქტების მოსაგვარებლად. ყოველ ჯერზე, როდესაც პარლამენტს დამატებით უფლებამოსილებებს გადავცემთ, ეს ხელისუფლების შტოებს შორის, შესაძლო კონსტიტუციური წინააღმდეგობების მოგვარებისკენ გადადგმული ნაბიჯია.

ვისურვებდი, პოლიტიკოსებმა  იმაზე იფიქრონ,  თუ როგორ აიცილონ თავიდან კონფლიქტები და საკითხები კონსტიტუციურად მოაგვარონ. კონფლიქტების სრულად აღმოფხვრა შეუძლებელია, მაგრამ აუცილებელია მათი მშვიდობიანი გზით მოგვარებისკენ სწრაფვა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ეს სერიოზულ კრიზისს გამოიწვევს.

ინალ ხაშიგი:   დავასრულოთ გადაცემა. იმედი მაქვს, რომ საზოგადოებრივი პალატისა და საპარლამენტო სამუშაო ჯგუფის მიერ გაწეული შესანიშნავი სამუშაო, უშედეგო არ იქნება. იმედი მაქვს, რომ ჩვენი დეპუტატები, პოლიტიკოსები და პოლიტიკური ორგანიზაციები ისტორიული გამოცდილებიდან დასკვნებს გამოიტანენ და საჭირო კორექტივებს შეიტანენ. თანაც, სწრაფად გააკეთებენ, რადგან საპარლამენტო არჩევნებამდე ორ წელზე ნაკლები დრო რჩება და ჩვენ უნდა ვიჩქაროთ. დიდი მადლობა ჩვენს დღევანდელ სტუმარს.