ივანიშვილის ‘ბოდიში’ და კრიზისი რუსულ-აფხაზურ ურთიერთობებში

როგორც ეს წინასაარჩევნო პერიოდს ახასიათებს, ბოლო რამდენიმე თვეში კონფლიქტები და მასთან დაკავშირებული საკითხები საზოგადოების განხილვის ერთ-ერთი მთავარი ცენტრალური თემა გახდა. ამ თვალსაზრისით, განსაკუთრებულად დიდი გამოხმაურება “ქართული ოცნების” საპატიო თავმჯდომარის ბიძინა ივანიშვილის გამოსვლას მოჰყვა, სადაც მმართველი პარტიის დამფუძნებელმა ოსებისთვის 2008 წლის ომის გამო ბოდიშის მოხდის საჭიროებაზე ისაუბრა.

ასევე აფხაზურ და ქართულ საზოგადოებებში აქტიურად განიხილება რუსების მიერ აფხაზეთისთვის დაფინანსების ნაწილობრივი შეჩერება “ვალდებულებების არშესრულების გამო”, რაც რუსულ-აფხაზური ურთიერთობების კრიზისულ მდგომარეობაზე მიუთითებს.

როგორც აღნიშნულ, ასევე სხვა თემებზე, მათ შორის, როგორ გავლენას მოახდენს ე.წ. “აგენტების კანონი” სამშვიდობო მიმართულებით მომუშავე ორგანიზაციებზე, “ქართულ-აფხაზური კონტექსტი” “კავკასიური სახლის” მშვიდობის პროგრამის ხელმძღვანელს, კონფლიქტების მკვლევარს ვანო აბრამაშვილს გაესაუბრა.

ინტერვიუს წერილობითი ვერსია:

ბადრი ბელქანია: ძალიან ბევრი საკითხი დაგროვდა ბოლო პერიოდში ქართულ-აფხაზურ თემატიკასთან დაკავშირებით. მნიშვნელოვანი მოვლენები ვითარდება თვითონ აფხაზეთში. ქართულ-აფხაზური კონფლიქტი და ზოგადად კონფლიქტების თემა წინასაარჩევნოდ საკმაოდ აქტუალური გახდა ჩვენთანაც, თუმცა სანამ ამ საკითხებზე უფრო დეტალურად გადავალთ, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ამბავი  რაც ჩვენთან მოხდა და რამაც მთლიანად შეცვალა არასამთავრობო ორგანიზაციების ცხოვრება, ეს არის ე.წ “აგენტების კანონის” მიღება.

„კავკასიური სახლი“ უკვე მრავალი წელია როგორც ფორმალურ, ისე არაფორმალურ სამშვიდობო პროცესებში არის ჩართული, ასევე არსებობენ სხვა ორგანიზაციები, რომლებიც ამ მიმართულებით მუშაობენ. რა იცვლება კავკასიური სახლისთვის ამ კანონის ამუშავების შემდეგ და რა შეიცვლება ზოგადად სამშვიდობო პროცესში ქართულ-აფხაზურ კონტექსტში?

ვანო აბრამაშვილი: ეს კანონი ცხადია ძალიან ბევრ რამეს ცვლის. პირველ რიგში პირდაპირ ურტყამს იმ ნდობას, რომელსაც „კავკასიური სახლი“  და მსგავსი სამშვიდობო ორგანიზაციები ათწლეულების მანძილზე აშენებდნენ ენგურს იქით, იმიტომ, რომ მოგეხსენებათ ამ კანონით, ის რაც გვეგონა, რომ იყო პირადი, დაცული ინფორმაცია, ახლა უნდა გასაჯაროვდეს და მოგეხსენებათ, თემის სენსიტიურობიდან გამომდინარე, საფრთხე ექმნება, სწორედ რომ აფხაზი ბენეფიციარების ან პარტნიორების ინფორმაციას, რაც ასე პირდაპირ უნდა განთავსდეს ინტერნეტში.

როცა ჩვენ ძალიან კარგად ვიცით, როგორ ცდილობენ პრორუსული, ან პირდაპირ რუსული სპეცსამსახურები და ტელეგრამ-არხები, სათითაო პროექტზე მოიპოვონ ინფორმაცია თუ ვინ იყო იქ და ამით საფრთხე შეუქმნან ადამიანებს. კომპრომატები მოიპოვონ, დასწამონ ცილი და შესაბამისად ახლა გამოდის, რომ ჩვენი მთავრობა პირდაპირ თუ ვინმეს საქმეს აკეთებს, რუსეთის საქმეს, რუსეთის სპეცსამსახურების საქმეს, ჩვენი ნებით რაღაც რეესტრში ვათავსებთ მთელ ამ ინფორმაციას. მათ შორის არამხოლოდ პირად ინფორმაციას, არამედ აქტივობის შესახებ.

ნებისმიერი ასეთი შეხვედრის რეკონსტრუქცია თავისუფლად შეიძლება ამ მონაცემებით. აქედან გამომდინარე, პირდაპირ ურტყამს სამშვიდობო ორგანიზაციების მუშაობას, რომლებიც ათწლეულების მანძილზე ცდილობდნენ, რომ პირდაპირი კავშირები და ნდობა ჰქონოდათ აფხაზურ ან ოსურ მხარეებთან. მაგალითად, იგივე საერთაშორისო ორგანიზაციების გარეშე, რათა უფრო მაღალი ყოფილიყო ნდობის ხარისხი და ახლა გამოდის, რომ ამ ნაბიჯით მთავრობა პირდაპირ აზიანებს და ჭრის ამ კავშირებს. ცხადია ეს ორგანიზაციები, უდიდესი ნაწილი ვინც ამ თემებზე ვმუშაობთ, ამგვარი უსამართლო გადაწყვეტილების აღსრულებას ვერანაირად ვერ შევუწყობთ ხელს.

ბადრი ბელქანია: ისიც გასათვალისწინებელია, რომ ფორმალური, ოფიციალური  მოლაპარაკებების პლატფორმა არც არსებობს. საკონსულტაციო პლატფორმაა “ჟენევის დისკუსიები”, გალში აღარ იმართება IPRM (ინციდენტების პრევენციისა და მასზე რეაგირების მექანიზმი) და იმართება მხოლოდ ცხინვალთან მიმართებაში, სადაც კონკრეტულ შემთხვევებზე არის ხოლმე საუბარი. ამ თვალსაზრისით, ფაქტობრივად მთელი წნეხი იმაზე, რომ ქართულ-აფხაზურ, ქართულ-ოსურ საზოგადოებებს შორის გარკვეული ტიპის დნობა არსებობდეს, გარკვეული კონტაქტები არსებობდეს, მთლიანად მოდის ამ ორგანიზაციებზე, რომლებიც ასეთი დარტყმის ქვეშ მოექცნენ. თქვენი აზრით, რატომ არის დეფიციტი ასეთი კონტაქტების და რა შეიძლება დაემუქროს ამ კონტაქტებს უახლოეს პერიოდში?

ვანო აბრამაშვილი: კონტაქტების სიმცირე არის ბუნებრივი ნაყოფი იმ გაუცხოებისა, რომელიც წლიდან წლამდე იზრდება საზოგადოებებს შორის. თავისუფალი მიმოსვლის არარსებობა, ვგულისხმობ ენგურზე და ცხინვალის მიმართულებით, თავისას შვრება. ნებისმიერი კონფლიქტის დარეგულირების, ტრანსფორმაციის ოქროს ფორმულაა, რომ ფიზიკური კავშირები უნდა არსებობდეს. აი, კვიპროსშიც დინამიკა მხოლოდ მას მერე შეიძინა კონფლიქტის ტრანსფორმაციამ, როდესაც ე.წ. მწვანე ზოლი გაიხსნა 24 წლის შემდეგ და კილომეტრობით საცობები და რიგები იყო, რომ ხალხი გადასულიყო ერთი მხრიდან მეორეზე, იმდენად დიდი ინტერესი იყო.

ჩვენთან ფიზიკური კონტაქტების არარსებობა, ცხადია, ერთის მხრივ, აფიქრებს ადამიანებს, რომ რატომ გავეკარო ასეთ თემას, რატომ შევიდე ასეთ რთულ სფეროში, როგორიც არის, იგივე  კონფლიქტებზე მუშაობა და სამშვიდობო თემატიკაზე მუშაობა და აქედან გამომდინარე ძალიან შეზღუდულია ის სივრცე და თემები, რაზეც შეგვიძლია ვიმუშაოთ. თან სპეციფიკაც ისეთი იყო, რომ ყოველთვის ვცდილობდით ხოლმე, რომ დაგვერწმუნებინა ჩვენი ხელისუფლება, რომ გამოეყენებინა თუნდაც ეს მცირე შანსები რაღაც თემებზე სამსჯელოდ, მაგრამ არასდროს დიდი ინტერესი ამას არ მოჰყოლია და ახლა გამოვიდა, რომ ამ დარჩენილ სივრცესაც კი უდიდესი ეგზისტენციალური საფრთხე ექმნება.

თუმცა, აქ ცხადია ვხედავ შანსს, რომ თუ უფრო მეტად შემოტრიალდა ეს ვითარება დემოკრატიული პროცესებისკენ, ალბათ უფრო ავიმაღლებთ შეფასებას აფხაზების და ოსების თვალში, რომ ჩვენ ეს კრიზისული მომენტი უკეთესებისკენ შემოვატრიალეთ, ამ გაგებით და შეიძლება პირიქით, უფრო უკეთესადაც გამოვიდეთ ამ მდგომარეობიდან, რომ ამგვარი ღრმა კრიზისი დავძლიეთ, რომ გაგრძელდა მუშაობა, მიუხედავად ამ ყველაფრისა.

ბადრი ბელქანია: კონფლიქტების მიმართულებით მომუშავე ორგანიზაციებს და არამხოლოდ კონფლიქტების მიმართულებით, ზოგადად, ნებისმიერ ორგანიზაციას, რომელთაც კავშირი აქვთ ქართულ მხარესთან, ქართულ ორგანიზაციებთან თუ სამოქალაქო სექტორთან, საკმაოდ დიდ პრობლემებს უქმნიან თვითონ აფხაზეთშიც.

ბოლო წლებში, ფაქტობრივად, ჩვენთან მიმდინარე პროცესების პარალელურად, იქაც გართულდა სიტუაცია. ამის ერთ-ერთი ნათელი გამოხატულება იყო, მათი ყოფილი დე ფაქტო საგარეო საქმეთა მინისტრი, ინალ არძინბა, რომელმაც პირდაპირ ომი გამოუცხადა არასამთავრობო ორგანიზაციებს და არა მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციებს, საერთაშორისო ორგანიზაციებს, რომლებიც აფხაზეთშიც ოპერირებენ. რა გამოწვევებთან უწევს ზოგადად აფხაზურ სამოქალაქო საზოგადოებას დაპირისპირება და რატომ ებრძვიან ის ძალები, რომლებიც ებრძვიან, როგორც საერთაშორისო, ისე ადგილობრივ ორგანიზაციებს აფხაზეთში?

ვანო აბრამაშვილი: ზოგადად, განსაკუთრებით უკრაინაში რუსეთის შეჭრის და მთელი ამ გეოპოლიტიკური ვითარების შექმნის შემდეგ, სულ უფრო მეტად ამოღებულია მიზანში დემოკრატია, დემოკრატიული პროცესები პოსტსაბჭოთა სივრცეში. განსაკუთრებით ჩვენს რეგიონში, რომელიც პირდაპირ მოვლენების ეპიცენტრშია. სამწუხაროდ, ტენდენცია იქითკენაა, რომ შეიძლება ამან იზოლაციონალისტური ხასიათი შეიძინოს და ამ საზღვრებში ნელ-ნელა ვიწროვდება სივრცე დემოკრატიისთვის.

ამ დიდი სურათის ნაწილად შეგვიძლია აღვიქვათ აფხაზეთში მიმდინარე მოვლენები. არავის იქ რეალურად არ უნდა, ჰყავდეს კრიტიკული ადამიანები, ვისაც აქვთ გარკვეული, ასე ვთქვათ, რესურსი და ამოძრავებს დემოკრატიული ღირებულებები. [მათ შეუძლია] გამოამჟღავნონ იქ არსებული კრიზისი, რომელიც ყველა დონეზეა, სამწუხაროდ.

შესაბამისად, იქ ამ მწირი რესურსების ფარგლებში და თან მუდმივი არასტაბილურობის ფარგლებში, იქაური დე ფაქტო ხელისუფლება ცდილობს, რომ იმ საზოგადოების  ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი რგოლი გააჩუმოს. შეაჩეროს ის მექანიზმებიც, რომლებიც მათ მხარს უჭერენ ფინანსურად, რომ ელემენტარულად რაღაც დოზით იმუშაონ. შესაბამისად ეს ამ დიდი სურათის ნაწილია, უბრალოდ, ამ გეოპოლიტიკური ვითარების ფონზე სულ უფრო და უფრო მიკრო დონეზე ჩამოდის კონტროლი, შევიწროება და ა.შ.

ბადრი ბელქანია: ჩვენ ე.წ. “აგენტების კანონზე” ვისაუბრეთ, რომელიც, სამწუხაროდ, თბილისში მიიღეს. ამავე კანონზე საუბარი, ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში, დაახლოებით  ათ წელიწადზე მეტია, მიდის აფხაზეთში, სადაც ჯერჯერობით სამოქალაქო საზოგადოება ახერხებს იმას, რომ აფხაზეთის ე.წ პარლამენტს არ გაატანინოს ის.

ამას გარდა, არის მრავალი საკითხი, სადაც აფხაზური საზოგადოება საკმაოდ დიდ რეზისტენტულობას იჩენს რუსულ გავლენებთან მიმართებაში. სხვა რუსული კანონებიც არის, რომლებიც ძალიან უნდა მოსკოვს, რომ აფხაზეთში გაიტანოს, მათ შორის ერთ-ერთი საკითხი, რომელიც ყველაზე რეზონანსული გახდა ბოლო დროს, ე.წ აპარტამენტების კანონი, რომლითაც რუსეთი ცდილობს, რომ გვერდი აუაროს აფხაზეთის კანონმდებლობას, რომლის მიხედვითაც, მხოლოდ აფხაზეთის მოქალაქეს შეუძლია უძრავი ქონების ყიდვა აფხაზეთის მიწაზე.

ამ ყველაფრის ფონზე, როდესაც რუსეთი ცდილობს მის მიერ კონტროლირებადი ხელისუფლების საშუალებით გაიტანოს აფხაზური საზოგადოებისთვის არასასურველი კანონები, ეს, რა თქმა უნდა, აფხაზურ საზოგადოებაში გარკვეულ ანტირუსულ სენტიმენტებსაც წარმოშობს და ალბათ ბოლო წლებში ჩვენ როგორი ანტირუსული სენტიმენტებიც დავინახეთ აფხაზეთში, იმავეს წინა წლებში ვერ ვხედავდით.

რას უნდა ვაკეთებდეთ ჩვენ, ჩვენი ეროვნული ინტერესებიდან გამომდინარე ასეთ შემთხვევაში და როგორ უნდა ვიყენებდეთ ამ ჩვენთვის სასარგებლო მზარდ ანტირუსულ სენტიმენტებს და ზოგადად ამ რუსული გავლენების წინააღმდეგ აფხაზური საზოგადოების ბრძოლაზეც რომ გვითხრათ თქვენი დამოკიდებულება?

ვანო აბრამაშვილი: რა თქმა უნდა, ის ადამიანები და ის ჯგუფი ზოგადად, აფხაზური საზოგადოების დიდი ნაწილი, ვინც მართლა წინ აღუდგა აპარტამენტების შესახებ კანონს, რომელიც იყო ძალიან ეშმაკურად მოფიქრებული და მეორე ვარიანტი, რომ თითქოს აფხაზეთის მხოლოდ აღმოსავლეთ ნაწილს შეეხებოდა და თითქოს ამას არ უნდა გამოეწვია მაინცდამაინც დიდი აღტკინება, იმიტომ, რომ ეთნიკურად ქართველებით დასახლებული რეგიონებია და ვითომ რა მოხდა, ამ გაგებით.

მაგრამ [აფხაზური საზოგადოებაც] გამოცდილი საზოგადოებაა უკვე და ყველა კარგად არჩევს, რა არის ჩაფიქრებული ამა თუ იმ განზრახვის მიღმა და მათ ეს, ასე რომ ვთქვათ, მოიგერიეს. მე ამას ვერ ჩავთვლი დიდ გამარჯვებად, იმიტომ, რომ რუსეთს ახასიათებს სხვადასხვა თემების დაბრუნება მაგიდაზე.  აქედან გამომდინარე მნიშვნელოვანი და გადამწყვეტი ბრძოლები ალბათ კიდევ წინ არის. სამწუხაროა, რომ ეს მართლაც მზარდი ანტირუსული განწყობები, იგივე ბიჭვინთის აგარაკის შემთხვევაში…

ბადრი ბელქანია: ორმაგი მოქალაქეობის თემა…

ვანო აბრამაშვილი: კი და მთელი რიგი პრობლემები, განსაკუთრებით  დაფინანსების შემცირება. ეს არ გადაითარგმნება ავტომატურად პროქართულ განწყობებში, იმიტომ, რომ იმ ხალხს ალბათ ურჩევნია ისევ სრული იზოლაციონიზმი, ვიდრე ის, რომ ორ ცეცხლს შორის იყვნენ. აქედან გამომდინარე ის, რომ ქართული მხარე იყენებდეს ასეთ შესაძლებლობებს,  ამას სჭირდება ლიდერობა, სჭირდება პასუხისმგებლობა, ძლიერი პოლიტიკოსების, მაღალი ლეგიტიმაციის მქონე პოლიტიკოსების ჩართულობა, ვისაც თან ეცოდინება ეს თემა, ინტერესი ექნება, სიმამაცე ექნება.

ჩვენთან სამწუხაროდ პირიქით, რაც ჩამოვთვალე, იმის ანტონიმებით შემკული ადამიანები არიან ამ გაგებით, ასე ვთქვათ ლიდერშიფში და ცდილობენ, რომ ცრუ სენტიმენტების ხარჯზე და ცრუ დაპირებების ან რეალობის გაყალბების ხარჯზე ხალხს აფიქრებინონ, რომ რაღაცას კულისებს მიღმა „ალაგებენ“ აფხაზეთთან ან რუსეთთან და ა.შ, რაც, რა თქმა უნდა, დღე არ გავა, რომ ამის სიმცდარე არ გამოაშკარავდეს.

ბადრი ბელქანია: თვითონ რუსი პოლიტიკოსებიც, რამდენჯერაც წამოიწია ეს თემა, გამოდიან და უარყოფენ. ზახაროვას განცხადებები, ზატულინმაც გააკეთა განცხადება. ზოგადად რუსულ-აფხაზური ურთიერთობები ამ პერიოდში განსაკუთრებით საინტერესოა თვალის მისადევნებლად.

როგორც რამდენიმე კვირის წინ გახდა ცნობილი, რუსეთმა ნაწილობრივ შეუჩერა დაფინანსება აფხაზეთს, რადგან, როგორც თავად სერგეი შამბამ, ამჟამინდელმა დე ფაქტო საგარეო საქმეთა მინისტრმა განაცხადა, თვითონ  რუსეთის მხრიდან სანქციები უწოდა ერთ-ერთ ინტერვიუში და განაცხადა, რომ ეს იმიტომ ხდება, რომ ვალდებულებები აქვს აღებული აფხაზეთს რუსეთთან მიმართებაში. სავარაუდოდ გულისხმობს ჰარმონიზაციის დოკუმენტს და იმ სხვა დოკუმენტებს, რაც გაფორმებულია, აფხაზეთი კი ამ “ვალდებულებებს” არ ასრულებს. რა ხდება სოხუმსა და მოსკოვს შორის?

ვანო აბრამაშვილი: შამბას ეს პრესკონფერენცია ვნახე თავიდან ბოლომდე და სიტყვა სანქციები ძალიან მანიპულაციურად იყო გამოყენებული უფრო იმათ გასაგონად, ვინც ეწინააღმდეგება დამთბარ რუსულ-აფხაზურ ურთიერთობებს, – რომ, აი ხედავთ, უკვე გვასანქცირებენ. დაახლოებით ამ ნაწილში იყო, თორემ რეალურად საქმე გვაქვს ძალიან მარტივ რაღაცასთან. ყველას გვახსოვს 2022 მარტი, როდესაც დიმიტრი ვოლვაჩი ჩასული იყო აფხაზეთში და მოინახულა ინვესტიციის ფარგლებში რა კეთდებოდა და მაშინვე გაცხადდა, რომ მომდევნო წლების მანძილზე, დე ფაქტო საჯარო სექტორში რუსული მხრიდან ხელფასების თანადაფინანსების რაოდენობა დაიკლებს. მივადექით ბოლო ვადას და ძალიან ლოგიკური რამ მოხდა. როგორც წესი აფხაზეთი მიჩვეულია რუსეთიდან მუდმივ გადავადებებს, იგივე კრედიტის გადახდის თარიღი…

ბადრი ბელქანია: იგივე ელექტროენერგიის მომარაგების.

ვანო აბრამაშვილი: კი, მუდმივად და ახლა როცა ვთქვი, რომ რაღაცები მკაფიო გახდა, შესაბამისად, ესეც ამ მკაფიოობის ნაწილი გახდა, რაც ამ თანადაფინანსების შეზღუდვის ნაწილში მოხდა და უბრალოდ დედლაინს მიაღწია.

ბადრი ბელქანია: თუმცა, მხოლოდ დედლაინის მიღწევაც არ არის, იმიტომ, რომ ამას თან ახლდა ე.წ ბჟანია-კოზაკის პროტოკოლი, რომლითაც იმ დეპუტატებმა, რომელთაც რუსეთის მიერ ხელშეწყობილი და რუსეთის მიერ დაფინანსებული კანონპროექტები ჩააგდეს, ამ პროტოკოლის მიხედვით, მათ უნდა ჩამოერთვათ რუსეთის მოქალაქეობა.

შესაბამისად, გადაადგილების საშუალება უნდა ჩამოერთვათ, რადგან აფხაზური პასპორტით გადაადგილება შეუძლებელია. დაძაბულობის რაღაც ნიშნები მაინც არის. შეიძლება ეს იმას უკავშირდებოდეს, რომ მაინცდამაინც ბჟანიას ადმინისტრაციით და უშუალოდ ბჟანიას მუშაობით რუსეთი არ არის კმაყოფილი.

ვანო აბრამაშვილი: კი, ამ ლოგიკისკენ მივდიოდი სწორედ, რომ ის პროტოკოლი, რომელიც გასაჯაროვდა და რომელიც აგვისტოს შუა რიცხვებით იყო დათარიღებული, კოზაკის და ბჟანიას  შეთანხმება, სადაც ვალდებულებების ნუსხა იყო, თუ რა ჰქონდა აფხაზეთს აღებული, იქ, რა თქმა უნდა, ძალიან მძიმე ვალდებულებებია. თითქმის შეუსრულებელი ვალდებულებებია და რუსეთმა ალბათ ესეც კარგად იცის.

აქედან გამომდინარე, ერთის მხრივ, ეს აღსრულების ნაწილი ძალიან მკაცრად პირველად გამოჩნდა, მე ვიტყოდი, ამ ბოლო პერიოდის განმავლობაში, როდესაც თანადაფინანსების საკითხი მართლა დადგა დღის წესრიგში. ასევე ვუახლოვდებით ძალიან რთულ ენერგოდეფიციტურ პერიოდს და არ ვიცით რა ელოდება იქ მოსახლეობას აფხაზეთში.

ბადრი ბელქანია: თან ელექტროენერგიის წინა ვალებიც არ აქვთ დაფარული.

ვანო აბრამაშვილი: თან ვიცით, რომ ქსელი ძალიან ცუდ მდგომარეობაშია, მთლიანად დამოკიდებულია მხოლოდ ელექტროენერგიაზე, იმიტომ, რომ გაზიფიცირება არ არის და ა.შ. აქედან გამომდინარე, შეიძლება რაღაცებზე კიდევ უფრო დიდ დათმობებზე მოუწიოს აფხაზეთს წასვლა, მარტო იმიტომ, რომ რაღაც საბაზისო პირობები შეინარჩუნოს.

აქედან გამომდინარე, ალბათ ახლა აკვირდებიან, როგორ შეიძლება განვითარდეს მოვლენები და როგორც კი მივუახლოვდებით ამ ცივ პერიოდს შეიძლება უფრო მეტ დათმობებზე მოუწიოს წასვლა აფხაზეთს. არ გამოვრიცხავ, რომ ეს შეიძლება იყოს “კანონი აგენტების შესახებ” და ა.შ. რაღაც ფორმით აფხაზეთს მოუწევს გადახდა. შეიძლება ეკონომიკის საფასური პოლიტიკურად გადაიხადოს.

ბადრი ბელქანია: არჩევნებიც ახლოვდება.

ვანო აბრამაშვილი: კი, ექვსი თვე დარჩა.

ბადრი ბელქანია: რა მოლოდინები გაქვთ თქვენ?

ვანო აბრამაშვილი: ჩემი დაკვირვებით, ბჟანიას პოპულარობა საკმაოდ დაცემულია, მაგრამ ისევ და ისევ ისეთ პერიოდში შევდივართ ხელისუფლების ერთი გაგებით შენარჩუნების და მეორე მხრივ დემოკრატიის შეზღუდვის, რომ შეიძლება მხოლოდ პოპულარობა აღარ იყოს ერთადერთი ფაქტორი. განსაკუთრებით ისედაც ისეთ შეზღუდული დემოკრატიის მქონე სივრცეში, როგორიც აფხაზეთია, სადაც ქართველები ვერ მონაწილეობენ, განსაკუთრებით ამ არჩევნებში.

ეთნოკრატიას უფრო ვუწოდებდით და ბევრჯერაც უწოდებიათ ამგვარად მკვლევრებს. აქედან გამომდინარე, ერთი მხრივ მნიშვნელოვანი იქნება, ვინ იქნება ოპოზიციური სპექტრის კანდიდატი და ასევე თავად რუსეთი რა გადაწყვეტილებებს მიიღებს.  იმიტომ, რომ რუსეთს მარტივად შეუძლია ნებისმიერ კანდიდატთან საერთო ენის გამონახვა. თუ  ვინმე უკეთესად აღასრულებს რაღაც საკითხებს, შეიძლება ბჟანიაც ძალიან მარტივად დათმოს.

ბადრი ბელქანია: დავუბრუნდეთ ქართულ-აფხაზურ თემას, ოღონდ ქართული მხრიდან, ზოგადად კონფლიქტების თემას. როგორც წესი, ჩვენთან ასე ხდება ხოლმე, რომ კონფლიქტები და ოკუპირებული ტერიტორიები უფრო აქტუალური ხდება მაშინ, როცა არჩევნები ახლოვდება და ამ დროს ყველა მხარე ცდილობს ამ თემის თავის შიდაპარტიული ინტერესებისთვის გამოყენებას.

ამ არჩევნებზე ისე მოხდა, რომ თუ მანამდე ოპოზიციაც აქტიურობდა ამ თემით, ახლა მთლიანად მმართველმა ძალამ გადაიბარა მასზე საუბარი, სპეკულირება. ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რაც მოხდა და რასაც ცხინვალშიც, რუსეთში და სოხუმშიც დიდი გამოხმაურება მოჰყვა, დაიწერა სხვადასხვა სტატიები, ეს იყო ბიძინა ივანიშვილის “ბოდიში” ოსების მიმართ. 

საუბარია განცხადებაზე, პერიფრაზს გავაკეთებ, რომ როდესაც დავამარცხებთ შიგნით რადიკალურ ძალებს, შემდეგ ძალასაც გამოვნახავთ, რომ 2008 წელს,  ომში რომ გავხვიეთ ოსი ხალხი, ამისთვის მათ ბოდიში მოვუხადოთ. თქვენ როგორ აფასებთ ამ განცხადებას და მის გარშემო განვითარებულ საუბრებს?

ვანო აბრამაშვილი: პირველ რიგში, ვიტყვი, რომ წინასაარჩევნოდ არ აქტიურდება ხოლმე ეს თემა. მე ვიტყოდი, გადამწყვეტი არჩევნებს წინ აქტიურდება ხოლმე და ყოველთვის ასე იყო. როდესაც მმართველი პარტიის ლეგიტიმაცია შერყეულია, მაშინ ბოლო “კარტია” მათ ხელში. წინა ორ ხელისუფლებას პრინციპში ჰქონდა ასევე მცდელობა. შევარდნაძის პერიოდში ცნობილი გამოსვლაა, რომ თითქოს იქ დაპირებები იყო ამერიკიდან, რომ ამერიკა ერაყის მერე მოიცლიდა ჩვენთვისაც, რომ ტერიტორიული მთლიანობა აღდგენილიყო, რაც ცხადია ფანტაზიის ნაყოფი იყო.

რეალურად უკვე 2007 წლის ნოემბრის კრიზისის მერე, როცა გადადგა მაშინდელი პრეზიდენტი სააკაშვილი და ვადამდელი საპრეზიდენტო არჩევნები დაინიშნა, მაშინაც გვახსოვს რომ საკმაოდ დაცემული იყო მისი პოპულარობა, რეიტინგი და მერე მთლიანად, 2008 წლის 5 იანვარს დანიშნული საპრეზიდენტო არჩევნებისთვის, ერთადერთი თემა იყო წინასაარჩევნოდ და ეს იყო კონფლიქტების და ტერიტორიული მთლიანობის საკითხები.

ბადრი ბელქანია: თქვენ აძლევთ ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენას ხმასო, მეც მახსოვს… “შობას შევხვდებით სახლში” და ა.შ., ოქრუაშვილის განცხადება.

ვანო აბრამაშვილი: შეხვედრები დევნილებთან, დადგმული სცენები და ა.შ. ეს ყველაფერი გვახსოვს, თან არ არის შორეული წარსული და არქივსაც კარგად აქვს ყველაფერი შემონახული.  და ახლა საერთოდ, როდესაც ვნახეთ, რომ ბიძინა ივანიშვილი, რომელიც არანაირ ლეგიტიმურ თანამდებობას არ იკავებს, მხოლოდ პარტიის საპატიო თავმჯდომარეა, გამოდის და ხალხის სახელით ლაპარაკობს, რომ ბოდიში უნდა მოვიხადოთ, თანაც მაშინ, როდესაც არანაირი გზა არ გაგვივლია იქამდე, რომ ბოდიშის ან  ისტორიის ახლებურად გააზრების ეტაპი დამდგარიყო ხომ?

დარწმუნებული უნდა იყო, რომ ბოდიში გაქვს მოსახდელი რაღაც გაგებით, ან მისაღები და ახლა რომ ბოდიში მოიხადო, ცხადია ამას გულწრფელად არავინ არ მიიღებს, იმიტომ, რომ ყველა ხედავს რომ ჩვენს საზოგადოებაში არაფერი არ შეცვლილა, არც ფაქტების სრულფასოვან გამოძიებაზე გვაქვს წვდომა, მიმდინარე ოკუპაციაა.

ბადრი ბელქანია: შემხვედრი პასუხებიც უნდა იყოს, ეს სამმხრივი პროცესია.

ვანო აბრამაშვილი: რა თქმა უნდა. აქედან გამომდინარე, წინასაარჩევნოდ ეს არის ძალიან სუსტი მანიპულაციური ნაბიჯი, რომ ხალხს აფიქრებინოს, რომ ალბათ ბიძინა ივანიშვილს დალაგებული აქვს მოსკოვთან რაღაც საკითხები და აი, ბოდიშის მოხდა არის ჩვენთვის მშვიდობის გარანტი და  მეორე ფრონტის არ გახსნის საკითხი. ძალიან სუსტი ლოგიკური კავშირებია ერთმანეთთან. 

აქედან გამომდინარე, საზოგადოების რეაქცია მე ვფიქრობ ადეკვატური იყო. მე მიმაჩნია, რომ ის შეცდომები, რომელიც ყველა მხრიდან იყო, უნდა იყოს შესაბამისად, პირველ რიგში სამართლებრივად გამოძიებული, დამნაშავეები დასჯილი. შესაბამისი საზოგადოებრივი შეფასება უნდა მიეცეს ასევე ამ ყველაფერს. არსებობს სიმართლის დამდგენი კომისიები, რომლებიც წლები იძიებენ რაღაც საკითხებს. შემდეგ სიმბოლოების შემოტანა მეხსიერებაში. მაგალითად, იგივე რეაბილიტაციის საკითხში და ა.შ. საკუთრების საკითხი. 

აქ არაფერი გაკეთებულა, საქართველოს ხელისუფლებას არაფერი გაუკეთებია, პირველ რიგში საკუთარი დევნილებისთვის ელემენტარული პირობები ვერ მოუგვარებია, ვეტერანების საკითხები ვერ მოუგვარებია, უგზო-უკვლოდ დაკარგულთა ოჯახებისთვის ძალიან მინიმალური პროგრესი თუა ამ კუთხით და შესაბამისად, რა დროს ბოდიშის მოხდაა, ან ვისთან და რატომ, საზოგადოებისთვის გაუგებარია. შესაბამისად, ის მწვავე რეაქცია, რომელიც ამ ყველაფერმა გამოიწვია იყო ადეკვატური, იმიტომ, რომ ის იყო უდროო და პოლიტიკურად არანაირად არ იყო  გათვლილი ელექტორატზე.

ბადრი ბელქანია: აფხაზურ და ოსურ გამოხმაურებებზეც ხომ არ გვეტყოდით ერთ-ორ სიტყვას?

ვანო აბრამაშვილი: მე მგონი იქაც ძალიან ადეკვატური გამოხმაურებები იყო. პირველ რიგში ვგულისხმობ,  იმას, რაც დაიწერა იქ, რომ არავის ამ ბოდიშის არ სჯერა რეალურად. ეს ნამდვილად ასეა. ახლა რომ რუსეთი ადგეს და ბოდიში მოგვიხადოს, ჩვენც არა მგონია დავთანხმდეთ. რაღაც საკითხები იმდენად მოუგვარებელია ურთიერთობებში, რომ რა ბოდიში უნდა მივიღოთ. საერთოდ არაფერი არ გაკეთებულა. დაახლოებით ისე აღგვიქვამს ჩვენ აფხაზური და ოსური საზოგადოება, როგორც აგრესორს. 

ასე აღგვიქვამენ და შესაბამისად ამ პრიზმიდან თუ შევხედავთ რა რეაქციაც იყო იქ, არანაირი ბოდიშის გულწრფელობა არ დაუჯერებიათ. ასევე შემდეგი რეაქცია იყო, რომ მაშინ ამას უნდა მოჰყვეს სამართლებრივი მექანიზმები. მოაწერეთ ხელი ძალის არ გამოყენების შესახებ შეთანხმებას ჟენევაში, აღიარეთ ჩვენი დამოუკიდებლობა, დავამყაროთ კეთილმეზობლური ურთიერთობა და ოსური მხრიდან იყო, რომ აგერ თრუსოს ხეობაც მოაყოლეთ და ა.შ.

ამიტომ არის საშიში ასეთი უდროო განცხადებები, რადგან შეიძლება ჯაჭვური რეაქციები გამოიწვიოს,  განსაკუთრებით თუ ვნებათაღელვა საზოგადოებაში, სამართლებრივი შეიძლება ცოტა რთული იყოს ამ ეტაპზე და პირიქით, უფრო უკან დახიოს ის განწყობები, რომლებიც მეტ-ნაკლებად, შეიძლება ამ ეტაპზე დიდი აგრესიულობით არ გამოირჩევა, მაგრამ მაინც უფრო მეტად რადიკალიზებული არ გახადოს. თან თვითონ სიტყვა ბოდიში, რომელიც კონფლიქტების დარეგულირებაში ძალიან დიდ სიმბოლურ დატვირთვას ატარებს, მისი დისკრედიტაცია მოხდა. მერე შეიძლება რაღაც ეტაპზე გულწრფელად დასჭირდეს ნებისმიერ მხარეს რაღაც ეტაპზე, განსაკუთრებით ტრანსფორმაციის ბოლო ფაზაზე. აქედან გამომდინარე, ახლა ამ ყველაფრის უკონტექსტოდ თქმა, ძალიან გაუმართლებელია.

ბადრი ბელქანია: დასასრულს, ერთგვარი შემაჯამებელი კითხვაც მინდა დაგისვათ. როდესაც ამ ინტერვიუს ვწერთ, რამდენიმე დღეში არის სოხუმის დაცემის დღე. ეს იყო, რა თქმა უნდა, ერთ-ერთი ყველაზე ტრაგიკული თარიღი თანამედროვე საქართველოს ისტორიაში და მე ეს კითხვა მაქვს თქვენთან, როგორც ადამიანთან, რომელიც მრავალი წელია უკვე  კონფლიქტების და მშვიდობის  მშენებლობის მიმართულებით მუშაობს. რა უნდა გააკეთოს ჩვენმა სახელმწიფომ, რომ ერთი მხრივ ასეთი დღე აღარ განმეორდეს ჩვენს ისტორიაში და მეორე მხრივ ამ დღეს მომხდარი გამოსწორდეს?

ვანო აბრამაშვილი: მე ვფიქრობ, რომ მთელი რიგი საკითხებია, უშუალოდ ამ კონტექსტიდან რომ დავიწყოთ. პირველ რიგში, ჩვენმა ცენტრალურმა ხელისუფლებამ  უნდა იზრუნოს იმ ადამიანებზე, ვინც უშუალოდ დაზარალდა ამ კონფლიქტებისგან  და ასეთი ძალიან ბევრია ჩვენს საზოგადოებაში. მოგეხსენებათ,  დევნილების სახით  და აღარ ჩამოვთვლი, სხვადასხვა ჯგუფები.

ელემენტარულად ჯერ დასალაპარაკებელი არაფერი არ გაქვს აფხაზურ და ოსურ მხარესთან, თუ ეს ადამიანები მიტოვებული გყავს შენივე ჭერქვეშ. ადამიანები, რომლებიც დაუცველები არიან სოციალურად, ამ ადამიანებს არ გაუვლიათ ეტაპი, სადაც ისინი მოახდენენ ამ ტრავმაზე რეფლექსიას, რეაბილიტაციას და ა.შ. არ მომხდარა ამ ადამიანების ფსიქოლოგიური რეაბილიტაცია და ვხედავთ, რომ მთელი რიგი პრობლემებია.

დასაწყისისთვის, პირველი ეს უნდა იყოს. ამ ადამიანებზე მკაფიო ყურადღების გამახვილება, ზრუნვა, მათი პოლიტიკურობის დაბრუნება. ისინი მხოლოდ ეკომიგრანტებივით არ არიან, ამ ადამიანებმა პოლიტიკის გამო, პოლიტიკური ვითარების გამო დაკარგეს საკუთარი საცხოვრებელი და პოლიტიკური სარჩული აქვს ამ ყველაფერს. არ წავალ ძალიან შორს, მაგრამ ძალიან მკაფიოა ჩვენი დევნილების შემთხვევაში ეს ყველაფერი.

ასევე შემდეგ ეტაპზე ძალიან მკაფიო ხედვა უნდა გვქონდეს, რა გვინდა ჩვენ. რა ტიპის მშვიდობა გვინდა გვქონდეს. ჩვენ გვინდა უბრალოდ ომის არ არსებობა თუ გვინდა განვითარება. თუ განვითარება გვინდა, მაშინ ეს უნდა იყოს ნახტომისებრი განვითარება, იმიტომ, რომ ჩვენ ყველა  დასაკარგი დრო უკვე დავკარგეთ. აღარ არის ბევრი დრო დარჩენილი, იმიტომ, რომ თაობები შეიცვალა და უკვე იმ ხარისხის გაუცხოება გვაქვს, რომ შეიძლება ოკუპაციაზე საშიში ვითარება იყოს, არანაკლები ყოველ შემთხვევაში  და აქედან გამომდინარე თუ რეალურად გვინდა, რომ არ განმეორდეს ეს ყველაფერი, ჩვენ უნდა ვიყუროთ წინ.

მაგრამ ასევე სწორად უნდა შევაფასოთ მთელი  რიგი ის საკვანძო ისტორიული მომენტები, კონტექსტი, რამ გამოიწვია ეს კონფლიქტი და ა.შ. ჩვენთან ასევე უახლესი ისტორიის ობიექტური კვლევა არ ჩატარებულა, ყოველ შემთხვევაში ისეთი რაზეც საზოგადოებას კონსენსუსი ექნებოდა. რაღა შორს წავიდეთ, აფხაზებზე და ოსებზე ვლაპარაკობთ,  აგერ სამოქალაქო ომი ვერ შეგვიფასებია, რომელიც თბილისში მიდიოდა და ის ადამიანები, ვინც იმ ომში მონაწილეობდნენ,  დღეს სხვებს უწოდებენ რადიკალებს და ა.შ.

ბადრი ბელქანია: დამნაშავეები დაუსჯელები არიან, დაზარალებულები კიდევ კომპენსაციის გარეშე დარჩნენ.

ვანო აბრამაშვილი: აქედან გამომდინარე მთელი რიგო პრობლემებია და ამას სჭირდება ძალიან მყარი საფუძველი. ერთის მხრივ ისტორიის სწორი შეფასება, შემდეგ ამ ყველაფრის განათლების სექტორში ასახვა, რომ რა თქმა უნდა, თაობებმა იცოდნენ და სწორად ჰქონდეთ წარმოდგენილი ის პერიოდი და ასევე არსებობდეს ხედვა, მომავალში როგორ ვიყენებთ ამ სამშვიდობო რესურსს და მე  ვფიქრობ, რომ განვითარების რეალური ალტერნატივა უნდა შევთავაზოთ აფხაზებს და ოსებს, მაგრამ ისევ და ისევ, ეს ყველაფერი ძალიან რთულია არსებულ ვითარებაში.

ვგულისხმობ იმას, რომ ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, რომ ასეთი ალტერნატიული განვითარება  ერთის მხრივ, მზარდ ეკონომიკურ პროგრესზე იყოს დამყარებული და ასევე იმ ნორმატიულ ცივილიზაციურ სივრცეში ინტეგრაციაზე, როგორიც არის ევროკავშირი, იმიტომ, რომ იქა სადაც დაცულია ადამიანს უფლებები, უმცირესობების უფლებები, იქ მოვიწვიოთ ეს ხალხი და არ ვეცადოთ, რომ რუსულ წიაღშივე, სადაც არ სჭირდება არავის  ჩვენი აქეთ მოპატიჟება, პირიქით, იქ ვეცადოთ რაღაცების გალაგებას. ეს არის ალბათ ის დიდი თემები, რომ ასეთი რაღაცები აღარ განმეორდეს აღარასდროს და ავაშენოთ ძლიერი, ერთიანი, დემოკრატიული სახელმწიფო, სადაც ყველას ხმა თანაბრად იქნება გათვალისწინებული.