ინტერვიუ პაატა ზაქარეიშვილთან

სტატია თავდაპირველად გამოქვეყნდა “ეხო კავკაზას” ვებგვერდზე. სტატიის ტექსტი და ტერმინოლოგია გადმოტანილია ცვლილებების გარეშე. ყველა უფლება ეკუთვნის ეხო კავკაზას. გამოქვეყნების თარიღი: 2024 წლის 31 აგვისტო.

აფხაზეთში რუსეთთან ურთიერთობების კრიზისი ღრმავდება. მისი კულმინაცია შეიძლება აღმოჩნდეს აფხაზურ ტელეგრამებში გამოქვეყნებული პუბლიკაციები თვითგამოცხადებული რესპუბლიკის პრეზიდენტის, ასლან ბჟანიას წინადადების შესახებ, რომ რუსეთის მოქალაქეობა ჩამოერთვათ იმ დეპუტატებს, ვინც აკრიტიკებს კანონს ბინების შესახებ; ასევე მოსკოვის განზრახვა შეწყვიტოს აფხაზეთის დაფინანსება, თუკი ბჟანიას დაპირებები არ სრულდება. ამ მოვლენების მიზეზს და შესაძლო გაგრძელებას კვირის სტუმართან – საქართველოს ყოფილ სახელმწიფო მინისტრთან შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში, პაატა ზაქარეიშვილთან განვიხილავთ.

მოსკოვსა და სოხუმს შორის ხანგრძლივი კონფლიქტი, როგორც ჩანს, კულმინაციას უახლოვდება, ყოველ შემთხვევაში, თუ ვიმსჯელებთ აფხაზური ტელეგრამის არხებით: მოსკოვი დაფინანსების შეწყვეტით იმუქრება, ასლან ბჟანია კი სთავაზობს მათ, რომ იმ დეპუტატებს, რომლებიც ეწინააღმდეგებიან ბინების შესახებ კანონს, რუსეთის მოქალაქეობის ჩამოართვან. მართლაც ახლოვდება რაიმე სახის კულმინაცია, თუ ეს არის ერთგვარი კულისებს მიღმა ბრძოლის გაგრძელება?

მე მაინც მგონია, რომ ეს არის კულუარული ბრძოლა, რადგან მალე მარტში, აფხაზეთის დე ფაქტო პრეზიდენტის არჩევნები იქნება და ბჟანიას საქმიანობით არავინაა კმაყოფილი – არც აფხაზურ საზოგადოებაში და არც მოსკოვში. შესაბამისად, ყველა თავისი მიმართულებით ექაჩება ასლან ბჟანიას და ცდილობს აიძულოს იგი მოიქცეს ამა თუ იმ ინტერესის შესაბამისად. ამიტომ, ის ავლენს თავის სისუსტეს და გამუდმებით ცდილობს პასუხისმგებლობა გადაიტანოს სამოქალაქო საზოგადოებაზე, ოპოზიციაზე, დეპუტატებზე და ა.შ. თავად სულ თავის მართლების რეჟიმშია.

მეორე მხრივ, მას სურს დარჩეს ხელისუფლებაში და მოსკოვი ამით სარგებლობს, რათა აიძულოს ბჟანია, საბოლოოდ გადაწყვიტოს და შეასრულოს ყველა ის ვალდებულება, რომელიც მოსკოვის წინაშე 2020 წელს აიღო, როდესაც მათ ხელი მოაწერეს შეთანხმებას ან მემორანდუმს კანონმდებლობის ჰარმონიზაციის შესახებ აფხაზეთსა და რუსეთს შორის. მეჩვენება, რომ ეს არის დროებითი ფენომენი, ეს არის, ასე ვთქვათ, ბჟანიას კეთილსინდისიერების გამოცდა: რამდენად მზადაა ის ყველაფერი გააკეთოს იმისათვის, რომ დარჩეს ხელისუფლებაში, ამიტომ არის მასზე ასეთი ზეწოლა.

რა ლოგიკა აქვს ბჟანიას, თუ მის მოღვაწეობას 2020 წლიდან მივადევნებთ თვალს? მან აიღო ვალდებულებები, მაგრამ ამ 4 წლის განმავლობაში, ზოგადად, არც ერთი ეს ვალდებულება, პრინციპში, არ შესრულდა…

დიახ, 4 წლის განმავლობაში არაფერი გაკეთებულა და ყველაფერი შეიძლება ასე გაგრძელდეს, მაგრამ ახლა არჩევნები ახლოვდება. მოსკოვი ელოდა, რომ ეს კითხვები შეიძლება დაისვას არჩევნებამდე. მას შეუძლია ბჟანიას დაშანტაჟებაც კი, რომ თუ ის არ შეასრულებს [ვალდებულებებს], მაშინ მოსკოვი იპოვის სხვა, უფრო მორჩილ ადამიანს, რომელიც უფრო ეფექტურად განახორციელებს ამ შეთანხმებებს.

მაგრამ მაინც, მოსკოვს სურს, რომ რადგან ბჟანიამ ხელი მოაწერა კანონმდებლობის ჰარმონიზაციის ამ ტექსტს, განახორციელოს ეს ყველაფერი თავადვე. მოსკოვის ხედვით, ბჟანიამ უნდა ისაუბროს საზოგადოებასთან და დაარწმუნოს ისინი, რომ სჯობს ამ ნაბიჯებზე წასვლა, ვიდრე აიძულოს მოსკოვი გადადგას არაპოპულარული ნაბიჯები – შეზღუდოს, მაგალითად, დაფინანსება.

მაგრამ თუ მოსკოვი დათანხმდება ამას, ვფიქრობ, რომ ეს სარგებელს არ მოუტანს თავად მოსკოვს. აფხაზური საზოგადოება კიდევ უფრო შეაქცევს ზურგს მათ და შეიძლება გაიზარდოს იმის ალბათობა, რომ აფხაზებმა დაიწყონ რაიმე სახის გარე მხარდაჭერის ძებნა ევროპაში და, ჩემი აზრით, მოსკოვს ამის ეშინია. ამიტომ, დიდი ალბათობით, მოსკოვი მხოლოდ აშანტაჟებს აფხაზეთს, მაგრამ არ არის მზად გადამწყვეტი ნაბიჯების გადადგმისთვის – მას მხოლოდ მუქარით სურს აიძულოს აფხაზური საზოგადოება, დაეთანხმოს რუსეთის პოლიტიკას.

მაგრამ აფხაზეთში, დიდი ალბათობით, ეს ესმით. და ბჟანიას, დიდი ალბათობით, ესმის ისიც, რომ რუსეთს აფხაზეთი სჭირდება არანაკლებად, ვიდრე აფხაზეთს სჭირდება რუსეთი. რამდენად სწორია ეს ფორმულირება, ეს სხვა საკითხია, მაგრამ რუსეთი აფხაზეთის დაკარგვით ვერ შეძლებს თავისი გეოპოლიტიკური გეგმების განხორციელებას შავ ზღვაში დიდი ხნის განმავლობაში და შეიძლება აფხაზების სიმპათიებიც კი დაკარგოს, და კიდევ უფრო უარესი – ეს სიმპათიები აფხაზებმა შესაძლოა სხვა ქვეყნებზე გადაანაწილოს. მაგალითად, თურქეთზე, ევროკავშირის ქვეყნებზე და ა.შ. მე მგონია, რომ მოსკოვი იწყებს თამაშს, რომლის თამაშიც თავად არ უნდა და მიდის აფხაზების ხელების გადაგრეხვამდე.

რა შეუძლია მოსკოვს? ის, ალბათ, ვერ შეაჩერებს დაფინანსებას და დიდი ალბათობით, ეს ყველაფერი მართლაც შანტაჟს ჰგავს. მაგრამ რა არის ზეწოლის რეალური ვარიანტები – შესაძლოა არა ეკონომიკური, არამედ პოლიტიკური ხასიათის?

ერთადერთი მეტ-ნაკლებად ეფექტური ბერკეტი არის ხელისუფლების შეცვლა, ანუ არჩევნებზე გავლენა მოახდინოს და ეს რუსეთმა კარგად იცის – არა მარტო აფხაზეთში, საკმაოდ სერიოზულ, დიდი ქვეყნების არჩევნებშიც კი ერევა…

მაგრამ დიდი წარმატების გარეშე…

ყოველ შემთხვევაში არის რამდენიმე ვარიანტი, არსებობს განსხვავებული მოსაზრებები. ასეა თუ ისე, ვფიქრობ, რომ, რა თქმა უნდა, რუსეთი არ არის დაინტერესებული მხარდაჭერის შემცირებით. შესაძლებელია ძალაუფლების შემცირება და მოსკოვს შეუძლია სრულიად თავისუფლად შეცვალოს ხელისუფლება და დიდი ალბათობით, ეს არის მისი სიძლიერე. მათ შეეძლოთ წამოეწიათ ეს საკითხები ერთი წლით ადრე, მაგრამ ეს არ გააკეთეს, თუმცა საუბრები ყოველთვის აქეთ მიდიოდა. და ზუსტად არჩევნების წინ ჩანს, რომ მოსკოვი სოხუმს აშანტაჟებს და არ არის მზად სერიოზული ნაბიჯების გადადგმისთვის.

მაგრამ დიდი ალბათობით ბჟანიას აშკარა სიგნალს აძლევს, სპეკულირებს და მასზე ზეწოლას ახდენს – აფხაზურ საზოგადოებას ბჟანია არ მოსწონს და სიამოვნებით შეცვლის მას. მოკლედ, ბჟანია ორ ცეცხლს შუაა – მოსკოვიც აწვალებს და საზოგადოებაც.

მაგრამ ვინც ბჟანიას შემდეგ მოვა, ბჟანიას გამოცდილება უნდა გაითვალისწინოს. და ამ ვითარებაში ვისზე უნდა დადოს ფსონი მოსკოვმა, თუ ბჟანიას შემდეგ მოსულს კიდევ უფრო გაუჭირდება?

ახლა ძნელი სათქმელია, თუმცა შეგვიძლია რამდენიმე გვარი დავასახელოთ. მე ვფიქრობ, რომ აფხაზეთში არიან ადამიანები, რომლებიც მზად იქნებიან, ყველაფერი თავიდან დაიწყონ, განსაკუთრებით ოპოზიციაში. ის ხალხი, ვინც დღეს ოპოზიციაშია, ოდესღაც ხელისუფლებაში იყვნენ და დიდი ალბათობით, ესმით, როგორ უნდა მანევრირება.

მაგრამ ძნელი წარმოსადგენია, ვინ შეიძლება დათმობაზე წავიდეს მოსკოვთან, რადგან ეს აფხაზეთში მიუღებელია. მთავარია ის, რომ აფხაზურ საზოგადოებასთან ვინმე ისეთმა უნდა იმუშაოს, რომელსაც აქვს გარკვეული პატივისცემა, ასე ვთქვათ – ნდობა.

შემთხვევითი არ არის, რომ საგარეო საქმეთა მინისტრად დაინიშნა ისეთი მნიშვნელოვანი ფიგურა, როგორიც [სერგეი] შამბაა. მას აქვს ძალიან კარგი ურთიერთობა მოსკოვთან, აქვს ავტორიტეტი და რეპუტაცია აფხაზეთში. კარგა ხანი იყო საგარეო საქმეთა მინისტრის სკამი ცარიელი და ვფიქრობ, რომ შეიძლება ეს სწორედ წინასაარჩევნოდ მოხდა. შეიძლება მოხდეს ერთგვარი გაერთიანება, რაღაც მოძრაობა შამბას გარშემო.

ის, დიდი ალბათობით, არ იყრის კენჭს საპრეზიდენტო კანდიდატად, მაგრამ შესაძლოა, მოსკოვის მხრიდან რაიმე სახის პოლიტიკის განხორციელების ერთგვარი წამყვანი ფაქტორი გახდეს. პარლამენტის წევრი რომ იყო, ძალიან მკაფიოდ ლაპარაკობდა რუსეთისთვის, რუსეთის მხარდაჭერისთვის, ხვდებოდა კიდეც, რომ თითქმის მარტო იყო, ანუ ყველაზე მკაფიოდ აჟღერებდა პრორუსულ პოზიციებს პარლამენტში. მე ვფიქრობ, რომ შამბას ირგვლივ მოძრაობამ შეიძლება შექმნას ისეთი ცენტრი, რომელსაც შეუძლია დააკმაყოფილოს რუსეთი.

თუმცა, თუ სწორად მესმის, აფხაზეთის არც ერთი შესაძლო სამთავრობო ალტერნატივა არ დათანხმდება იმას, რასაც საბოლოოდ ბჟანიაც კი არ დათანხმდა – იგივე კანონს ბინების შესახებ. მოსკოვმა იცის სოხუმზე ზეწოლის საზღვრები? და თუ ხვდება, მაშინ, რბილად რომ ვთქვათ, რა არის მისი მიზანი, თუ არა ბინები?

რა თქმა უნდა, ბინები რუსეთისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ რუსეთისთვის უფრო მნიშვნელოვანია, რომ აფხაზეთი მისი გავლენის ქვეშ იყოს, რომ აფხაზეთი რუსეთის იქით არ წავიდეს. ამიტომ, ბინები რუსეთისთვის დამატებითი მნიშვნელოვანი ბონუსი იქნებოდა, მაგრამ მხოლოდ ბინების გამო არ აკონტროლებს რუსეთი აფხაზეთს, არამედ სხვა საკითხების – უსაფრთხოების, სტრატეგიულ, გეოპოლიტიკურ კონტექსტს, შავ ზღვას, ნატოს კონტექსტს. აქედან გამომდინარე, ბინები არ არის გადამწყვეტი, თუმცა მნიშვნელოვანი საკითხი რუსეთისთვის. მაგალითად, ბიჭვინთის აგარაკი და ა.შ.

ამ სტრატეგიულ საკითხებში ბჟანიაც არ არის მთლად კმაყოფილი მოსკოვით?

დიახ, რა თქმა უნდა. ასე რომ, არ ვფიქრობ, რომ მოსკოვს ახლა ადვილი ამოცანა აქვს. მან უნდა მოძებნოს ადამიანი, რომელიც შეძლებს ამ საკითხების გადაჭრას, ან თუ არა, მაშინ იპოვის საერთო ენას საზოგადოებასთან, რათა საზოგადოებამ ზურგი არ შეაქციოს მოსკოვს – როგორც ეს ახლა ხდება, მაგალითად, სომხეთში. არ გამოვრიცხავ, რომ აფხაზურ საზოგადოებაშიც დაიწყოს რაიმე სახის ანტირუსული განწყობები.

ბჟანიას აღარ აქვს ასეთი რესურსი, მას აღარ ენდობა აფხაზური საზოგადოება; ვიღაც ახალმა ადამიანმა უნდა შეინარჩუნოს აფხაზების ნდობა რუსეთის მიმართ. ამიტომ, არ გამოვრიცხავ, რომ რუსეთი რაღაც მომენტში გაჩერდეს, თუკი ბინების საკითხის წინ წაწევა ვერ მოხერხდება, რამდენადაც ჯერჯერობით შენარჩუნებულია აფხაზური საზოგადოების სიმპათიები რუსეთის მიმართ. ჩემი აზრით, ეს უფრო მნიშვნელოვანია რუსეთისთვის.

რამდენად დიდია რეალურად მოსკოვისთვის ის რისკები, რომლებზეც თქვენ საუბრობთ – აფხაზეთის შემობრუნება, აფხაზეთის გაუცხოება?

არა, სინამდვილეში ეს არ არის ძალიან დიდი რისკები, მაგრამ ისინი მაინც არსებობს. გაუცხოება უკვე რისკია. არა მგონია, რომ აფხაზეთის დაკარგვა რეალური იყოს, მაგრამ საზოგადოების ნდობის დაკარგვა რუსეთის ავტორიტეტზე დიდ გავლენას მოახდენს, რადგან რუსეთი უკვე კარგავს კავკასიას. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ახლახან ვნახეთ [ვლადიმირ] პუტინისა და [ილჰამ] ალიევის შეხვედრა, არ ვფიქრობ, რომ აზერბაიჯანი პრორუსული სახელმწიფოა.

ეს ხომ პროთურქული სახელმწიფოა და მაინც, ნებას რთავს საკუთარ თავს, ასე ვთქვათ, იყოს ასეთ თავისუფალ ურთიერთობაში რუსეთთან. არის გარკვეული მოძრაობა სომხეთში, საქართველოში და მიუხედავად იმისა, რომ “ქართული ოცნება” აშკარად გამოხატავს ერთგვარ ლოიალობას მოსკოვის მიმართ, საზოგადოება, განსაკუთრებით ამ ლოიალობის საფუძველზე, კიდევ უფრო მძაფრი ხდება რუსეთის წინააღმდეგ. ანუ რუსეთს არ აქვს მკაფიო დასაყრდენი კავკასიაში, და ამას უცებ ემატება აფხაზეთი.

და მოსკოვის მანევრები ქართულ ოცნებასთანაც ამ აფხაზური თამაშის ნაწილია?

დიახ, რა თქმა უნდა. ეს დროებითი თამაშია. ოქტომბერში საქართველოში არჩევნები იქნება, ამიტომ ოქტომბრის შემდეგ რუსეთის დამოკიდებულება შეიცვლება. მოსკოვი ეცდება ოპოზიცია აღარ გააღიზიანოს ოცნების მიმართ ლოალობით. დიახ, ეს არის რუსეთის თამაშის ნაწილი კავკასიასთან, მათ შორის საქართველოსთან მიმართებაში, რათა საქართველო არ გააღიზიანოს. ჩვენ გვაქვს ძალიან პოპულარული პოზიცია, რომ საქართველო არ აღიზიანებს მოსკოვს, მაგრამ ახლა საქმე გვაქვს იმასთან, რომ ან მოსკოვი ცდილობს საქართველო არ გააღიზიანოს და არჩევნები დამთავრდეს „ქართული ოცნების“ გამარჯვებით.

არა იმიტომ, რომ აფხაზეთის საკითხი გადაწყვიტოს – თბილისსა და სოხუმში ასეთი მოსაზრება არსებობს – არამედ რუსეთის მიმართ მეტ-ნაკლებად ლოიალურ საქართველოში ძალაუფლების შესანარჩუნებლად. დღეს საქართველო შეიძლება არ იყოს პირდაპირ პრორუსული, მაგრამ ნამდვილად ანტიდასავლურია. და ამ ფონზე, რა თქმა უნდა, თუ საქართველო არ იქნება ევროპის კონტექსტში, მაშინ მოსკოვს გაუადვილდება ქართულ-აფხაზური, ქართულ-ოსური ურთიერთობების აგება, მითების, ილუზიების შექმნა, კამათლის გაგორება…

ეს საკითხები, ასე ვთქვათ, ფუნდამენტურად არ მოგვარდება. ზოგი ამბობს, რომ იქნება რაღაც კონფედერაციული სტრუქტურა – არა, მოსკოვს შეუძლია შეარბილოს გარკვეული დამოკიდებულება, გახსნას ქართული სკოლები, გახსნას საგუშაგოები და ამით შექმნას მითი, რომ მოსკოვი საქართველოს ეხმარება აფხაზებთან და ოსებთან საერთო ენის გამონახვაში. ასეთი რბილი და ნაკლებად მნიშვნელოვანი ნაბიჯებით მოსკოვს შეუძლია დაიპყროს, ვთქვათ, ქართველების გულები, თუკი დარჩება „ქართული ოცნება” ხელისუფლებაში.

ანუ, ანუ აფხაზური მოტივი და ქართული მოტივი მოსკოვისთვის ამ ვითარებაში გარკვეულწილად დაემთხვა?

დიახ, დაემთხვა. აფხაზებს ძალიან ეშინიათ, რომ თბილისსა და მოსკოვს შორის მეგობრობა მათ წინააღმდეგ იმუშავებს; რომ მოსკოვი აფხაზეთის დათმობას დაიწყებს. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მოსკოვი აფხაზეთს დათმობს, მაგრამ სოხუმს სთხოვს საქართველოს მიმართ რაღაც საკითხების შერბილებას. ეს არის ის, რაც მე ვთქვი: მეტი უფლება გალის რაიონში მცხოვრებთათვის, გარკვეული საგუშაგოები, რათა მოსახლეობამ უფრო უსაფრთხოდ და თავისუფლად იმოძრაოს, რათა ქართული ენა იყოს უფრო დაცული გალის რაიონის ტერიტორიაზე… და მუქარა, რომელიც იგრძნობა აფხაზეთში, რომ მოსკოვი დაიწყებს აფხაზეთის დათმობას, გამოვრიცხავ. ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი ტერიტორია რუსეთისთვის, ეს არის ზუსტად გეოპოლიტიკური კონტექსტი.

აფხაზი ხალხი კი ამას არ დაუშვებს და რუსეთთან დაპირისპირება რეალურად დაიწყება.

ეს არის ის, რასაც, დიდი ალბათობით, არავინ შეეგუება აფხაზეთში. თუ სურდათ, თავადაც შეეძლოთ საქართველოსთან საერთო ენის გამონახვა, მაგრამ ეს არავითარ შემთხვევაში არ იქნებოდა რუსეთის დახმარებით. რუსეთი კი საქართველოს გამო აფხაზეთზე ზეწოლას ვერ შეძლებს. რუსეთს შეუძლია კვლავ მოახდინოს ზეწოლა აფხაზეთზე ბინების ან ბიჭვინთის გამო, მაგრამ არა საქართველოს გამო.

და რუსეთის მიერ სოხუმისთვის დათმობის თემა იგივე პოლიტიკური ტექნოლოგიაა, რაც თბილისში აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის საქართველოსთვის დაბრუნების თემა…

დიახ, ეს ყველაფერი წყალის ნაყვაა.

დავუბრუნდეთ საუბრის საწყისს. ჩვენ უკვე შევთანხმდით, რომ აფხაზური ტელეგრამების მიერ გაჟღერებული მუქარა უფრო ფარული, წინასაარჩევნო ხასიათისაა და ზოგადად, სადამსჯელო ზომები, დიდი ალბათობით, შანტაჟია. მაგრამ მიუხედავად ამისა, ჩვენ ვხედავთ, რომ სამხრეთ ოსეთი დეპუტატებს ართმევს რუსეთი მოქალაქეობას და ცხინვალზე ღია ეკონომიკური ზეწოლაა. რატომ არ შეუძლია მოსკოვს იგივე გააკეთოს სოხუმთან დაკავშირებით?

ეს ძალიან სერიოზული საკითხია. ჩემი აზრით, ჯერ კიდევ არ არის, ასე ვთქვათ, სერიოზული საპროტესტო მუხტი სამხრეთ ოსეთში. სამხრეთ ოსეთის ყველა მეტ-ნაკლებად ინტელექტუალურმა ძალამ დატოვა ცხინვალი და ისინი ცხოვრობენ რუსეთში, ყოველ შემთხვევაში, აუცილებლად ჩრდილოეთ ოსეთში და იქ ახორციელებენ თავიანთ გეგმებს.

აფხაზეთში კი მთელი აფხაზური, ასე ვთქვათ, ეროვნული პროექტები ერთ სივრცეში, აფხაზეთის ტერიტორიაზე მწიფდება და იქ საკმაოდ ძლიერი საპროტესტო აქციებია.

და, ჩემი აზრით, რუსეთს აფხაზეთში ეშინია იმის, რისაც არ ეშინია სამხრეთ ოსეთში. სამხრეთ ოსეთში არავინ არის ქუჩაში გამოსული და არავინ დაუპირისპირდება რუსეთს, არის მხოლოდ შიდა კონფლიქტი, იქ არ ჩანს ანტირუსული ტენდენცია – ისინი მხოლოდ ერთმანეთს ებრძვიან და რუსეთი იქ არ არის, როგორც კონფლიქტის მხარე. რუსეთი იქნება შუამავალი, რომელსაც შეუძლია მათი შერიგება კრიტიკულ მომენტში.

ინტერვიუ პაატა ზაქარეიშვილთან