Menu
სამშვიდობო ინიციატივების ანალიზი საქართველოში
სამშვიდობო ინიციატივების შეფასება საქართველოში
ქვემოთ მოცემულია ანგარიშის შემოკლებული ვერსია, რომლის ავტორები არიან ლარისა სოტიევა და ჯულიეტ სკოფილდი. დოკუმენტი 2021 წელს გამოქვეყნდა ორგანიზაცია Independent Peace Associates (Indie Peace) მიერ. სრულ ვერსიას შეგიძლიათ გაეცნოთ შემდეგ ბმულზე.
მშვიდობის მშენებლობის პროცესზე არსებული დისკურსი ერთმნიშვნელოვანი არ არის. ხშირად ისმის იმედგაცრუებული ხმები პროგრესის არქონის გამო, ასევე — დაღლილობა წლების განმავლობაში ნელი და უმტკივნეულო ცვლილებების მცდელობისგან. მშვიდობის ინიციატივები უფრო მეტად განისაზღვრებოდა მათი შეზღუდვებით, ვიდრე მკაფიო სტრატეგიით. როგორც ადგილობრივი აქტივისტები, ისე საერთაშორისო პარტნიორები აღიარებდნენ, რომ სამოქალაქო ინიციატივები ჩიხში აღმოჩნდა, წარსულში მიღწეული წარმატებები კი თანდათან ხდებოდა უფრო მიუწვდომელი.
საზოგადოებაში გაჩნდა განცდა, რომ ცვლილებები აუცილებელი იყო. თუმცა, „ახალი იდეებისა“ და „ახალი ადამიანების“ მოწოდების მიღმა, ბევრი აქტივისტისთვის რთული იყო დაესახათ კონკრეტულად რა იყო საჭირო. ამასთან, აშკარად გამოიკვეთა აზრი, რომ მშვიდობის პროცესში პირველი თაობის აქტივისტებს თანდათან ადგილი უნდა დაეთმოთ ახალი თაობისთვის.
ამ კონტექსტში, წარსული დიალოგების გააზრების პროცესი და მშვიდობის მშენებლობის სხვა ინიციატივების ანალიზი არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე თავად კვლევის შედეგად წარმოდგენილი მიგნებები. ეს ანალიზი შემდგომი დიალოგისა და რეკომენდაციების განხილვისთვის იძლევა შესაძლებლობას.
სამხრეთ ოსეთის საკითხზე მომუშავე ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ 1980-იანი წლების მიწურული აქტიური პოლიტიკური დისკუსიების პერიოდი იყო. სწორედ მაშინ გაძლიერდა ოსური შიშები ქართული ნაციონალიზმის მიმართ, რაც 1920 წლის მოვლენების — კერძოდ, საქართველოს მხრიდან ოსური აჯანყების ძალადობრივი ჩახშობის — მტკივნეულმა მოგონებებმა კიდევ უფრო გააღრმავა. ზვიად გამსახურდიას ეროვნული მოძრაობის გაძლიერებას თან სდევდა ეთნიკურ ჯგუფებს შორის დაძაბულობის აღდგენა.
ოსური ეროვნული მოძრაობა „ადამონ ნიხასი“, რომელსაც ალან ჩოჩიევი ხელმძღვანელობდა, შეეცადა გამსახურდიასთან შეხვედრას, თუმცა ეს მცდელობა უშედეგოდ დასრულდა. 1989 წლის ნოემბერში ოსურ-ქართული შერეული დელეგაცია თბილისს ეწვია იმ მიზნით, რომ დაეფიქსირებინა პოზიცია ცხინვალზე დაგეგმილი მასობრივი მსვლელობის წინააღმდეგ, თუმცა მათი თხოვნა უარყოფილი იყო.
ომისშემდგომ პერიოდში, დაახლოებით 1995 წლიდან, სახეზე იყო საერთაშორისო სამოქალაქო სექტორის რამდენიმე ინიციატივა. ორი მთავარი პროექტი მიმართული იყო პოლიტიკურ დიალოგზე: ერთ-ერთი იყო ვერტიკი (VERTIK), რომელიც 1995-1998 წლებში ფუნქციონირებდა, მეორე კი — ეუთოს (OSCE) მეშვეობით წამოწყებული ინიციატივა, რომლის ფარგლებშიც ჰარვარდის უნივერსიტეტის პროფესორი როჯერ ფიშერი 1996-1998 წლებში დიალოგების ხელშეწყობაზე მუშაობდა.
ამ ძალისხმევამ ხელი შეუწყო ურთიერთობების ტონალობის ცვლილებას და ნდობის აღდგენის შესახებ კონკრეტული შეთავაზებების ჩამოყალიბებას. თუმცა საერთაშორისო ყურადღება იმ პერიოდში ძირითადად ჰუმანიტარულ აღდგენასა და რეპატრიაციაზე იყო ორიენტირებული — და ნაკლებად სამოქალაქო საზოგადოებაზე, რაც აფხაზეთის შემთხვევისგან განსხვავებული იყო.
დასაწყისში, სამოქალაქო საზოგადოება და სამხრეთ ოსეთის ხელისუფლება ერთად მუშაობდნენ ომის შემდგომი საზოგადოების აღდგენაზე, მხარს უჭერდნენ სამოქალაქო ინიციატივებს და აქტიურად ეძებდნენ საერთაშორისო დახმარებას. თუმცა 1999 წლისთვის, შემდგომი ინიციატივები უკვე სირთულეებს წააწყდნენ: საქართველომ დაიწყო სამშვიდობო პროცესის ცენტრალიზების მცდელობა, ხოლო სამხრეთ ოსეთმა სულ უფრო მეტად მოსკოვზე დაიწყო ორიენტირება.
ყველაზე მნიშვნელოვანი სამოქალაქო ინიციატივები 2008 წლის შემდეგ დაიწყო — მას შემდეგ, რაც რეგიონიდან ეუთო გაიწია. მათ შორის იყო Point of View-ის პროცესი “ჯორჯ მეისონის უნივერსიტეტის” მხარდაჭერით, ქართველ-ოსური სამოქალაქო ფორუმი ორგანიზაცია Pax-ის ხელშეწყობით და ახალგაზრდა პროფესიონალების პროგრამა, რომელიც Pax-მა და Berghof Foundation-მა ერთად განახორციელეს.
ადრეული ინიციატივები აფხაზეთში
სანამ სამხედრო დაპირისპირება დაიწყებოდა, აფხაზი ინტელიგენცია კონფლიქტის თავიდან ასაცილებლად გარკვეულ ზომებს იღებდა — ოსების მსგავსად. მაგალითად, ქართული ნაციონალისტური მოძრაობის ფონზე, აფხაზთა ჯგუფმა სცადა ზვიად გამსახურდიასთან შეხვედრა ქართული კონტაქტების მეშვეობით, თუმცა მხოლოდ მისი გარემოცვის ნაწილს შეხვდნენ. ამ შეხვედრამ აფხაზებს კიდევ უფრო გაუმძაფრა განცდა, რომ ომი შესაძლოა გარდაუვალი გამხდარიყო.
ომის დროსაც, როგორც ქართველმა, ისე აფხაზმა ინტელექტუალებმა სცადეს ესკალაციის თავიდან არიდება. ერთ-ერთი ასეთი მცდელობა იყო მოსკოვში გამართული შეხვედრა 1992 წელს, აფხაზეთის არქივის დაწვის შემდეგ. ზოგიერთ მონაწილეზე შთაბეჭდილება მოახდინა ბულატ ოკუჯავას სამშვიდობო მიმართვამ, თუმცა სხვები აფხაზებს ადანაშაულებდნენ საკუთარ არქივზე ცეცხლის წაკიდებაში — თითქოს ეროვნული თვითშეგნების არქონის დამალვის მიზნით.
ომის დასრულების შემდეგ, პირველი ქართულ-აფხაზური დიალოგები ძირითადად ჰუმანიტარულ საკითხებს ეხებოდა — დაკარგულ პირებსა და ოჯახების გაერთიანებას. ასეთი მნიშვნელოვანი შეხვედრა შედგა 1995 წელს ერევანში. იმავე წელს, საერთაშორისო შუამავლების დახმარებით, მოსკოვში გაიმართა პირველი საერთაშორისო კონფერენცია, რომელსაც მოჰყვა რეგიონული შეხვედრა პიატიგორსკში. ასევე, გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისრისა (UNHCR) და საერთაშორისო ორგანიზაციის (IOM) ჩართულობით, 1996 წელს გამართული დსთ-ის კონფერენცია ხელს უწყობდა სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელთა თანამშრომლობას საქართველოდან, აფხაზეთიდან და სამხრეთ ოსეთიდან.
პირველი მნიშვნელოვანი ორმხრივი პროცესი ორგანიზებული იყო კალიფორნიის უნივერსიტეტის მიერ ირვაინში (UCI), რომელსაც პაულა გარბი ხელმძღვანელობდა. პროცესი თავდაპირველად ეკოლოგიურ საკითხებზე იყო ფოკუსირებული, თუმცა 1997-2009 წლებში გადაიზარდა მრავალკონფერენციულ პლატფორმად. უნივერსიტეტი აქტიურად თანამშრომლობდა ისეთ საერთაშორისო ორგანიზაციებთან, როგორებიც იყვნენ Conciliation Resources, International Alert და ჰაინრიხ ბიოლის ფონდი.
„Schlaining Track 1.5“-ის სახელით ცნობილი პროცესი, რომელიც Conciliation Resources-ისა და ბერგჰოფის ფონდის ინიციატივა იყო, 2000-2007 წლებში მიმდინარეობდა და ეფუძნებოდა წინა შეხვედრების გამოცდილებას.
1998-2005 წლებში International Alert-ის ორგანიზებით მოქმედი „კავკასიური ფორუმი“ აერთიანებდა რეგიონში მოქმედ სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებს. ფორუმის მიზანი იყო მშვიდობიანი თანაცხოვრებისა და კონფლიქტების გადაჭრის ხელშეწყობა. შვიდი წლის განმავლობაში ის ჩამოყალიბდა როგორც მნიშვნელოვანი სამშვიდობო ქსელი, რომელიც უზრუნველყოფდა დიალოგს, მედიაციასა და კრიზისებზე რეაგირების მექანიზმებს.
შემდგომი ინიციატივების უმეტესობა — „კავკასიური ფორუმი“, „Schlaining Track 1.5“ და UCI-ის კონფერენციები — ერთმანეთს ავსებდნენ და ამდიდრებდნენ, რითაც განამტკიცეს საერთაშორისო შუამავლების ურთიერთქმედება ადგილობრივ აქტორებთან.
კვლევა დავიწყეთ შეკითხვით, მონაწილეებს დაესახელებინათ ყველაზე მნიშვნელოვანი სამშვიდობო ინიციატივები 1990-იანი წლების დასაწყისიდან დღემდე. პირველი თაობის რესპონდენტების უმეტესობამ ადრეული ინიციატივები ყველაზე გავლენიანად მიიჩნია, ხოლო მიმდინარე ძალისხმევა მხოლოდ შემდეგ შეფასდა. ეს არც არის გასაკვირი — ომისშემდგომი მცდელობები აღიქმებოდა როგორც გადაუდებელი და ნულოვანი წერტილიდან დაწყებული. დღეს კი, მიუხედავად მონაწილეთა მომატებული კომპეტენციისა, სამშვიდობო პროცესისგან მიღწევების მოლოდინი ბევრად უფრო მოკრძალებულია.
ზოგიერთი მოსაზრება რაოდენობრივად ვერ განისაზღვრება. მაგალითად, ერთ-ერთმა რესპონდენტმა აღნიშნა: „ამ ინიციატივების გარეშე მდგომარეობა გაცილებით მძიმე იქნებოდა“. ადრეულმა ძალისხმევამ საფუძველი ჩაუყარა შემდგომ სამშვიდობო პროცესებს და დროთა განმავლობაში მათი გავლენა დაგროვდა. თუმცა, საზოგადოებაში გაიზარდა მოლოდინებიც, ხშირად იმ გარეშე გათვალისწინებისა, თუ რამდენად რთულია საფუძვლის შექმნა, განსაკუთრებით სამხრეთ ოსეთში, სადაც სამოქალაქო საზოგადოება სამხედრო ესკალაციის პირობებში მნიშვნელოვნად შეიზღუდა. როგორც ერთ-ერთმა რესპონდენტმა აღნიშნა: „რამდენჯერ შეგვიძლია, ყველაფერი თავიდან დავიწყოთ?“
სხვა რესპონდენტებმა ყურადღება გაამახვილეს იმაზე, რომ გავლენის ზუსტი განსაზღვრა ხშირ შემთხვევაში შეუძლებელია დაუყოვნებლივ და ზოგიერთი შედეგი მხოლოდ წლების შემდეგ ვლინდება. მაგალითად, ერთ-ერთმა მონაწილემ თავისი პირველი ჩართვიდან შვიდი წლის შემდეგ შეძლო დიალოგის ხელშეწყობა. ასეთი დაგვიანებული შედეგები ხშირად რჩება უყურადღებოდ მოკლევადიან შეფასებებში.
სწორედ ამ მუდმივმა იმედგაცრუებამ — სტაგნაციის განცდამ — განაპირობა კვლევის ჩატარება. მასში ხაზგასმულია ფართო ხედვის საჭიროება და უარყოფილია ყალბი არჩევანი „სწრაფ ეფექტსა“ და „ექსპერტიზას“ შორის.
ჩვენ დავგეგმეთ გავლენის აქტორები ლედერჰის ინდიკატორების მიხედვით, აღიარებით, რომ ისინი ერთმანეთთან დაკავშირებულია:
– საკუთარი თავის გაგება
– სხვების გაგება
– მტრის იმიჯის გამოფიტვა / ემპათიის განვითარება
– მსოფლიო ხედვის შეცვლა
– კრიტიკული აზროვნება
– ქცევა (პირადი/პროფესიული)
– ნდობა და კომუნიკაცია, მათ შორის თანამშრომლობის ურთიერთობები (როდესაც ნდობა ხელს უწყობს მოქმედებას)
– შედეგები, რომლებიც დაკავშირებულია დიალოგის პროცესებთან
– ძალადობის პრევენცია/დამცირება
– ადამიანის უფლებების დაცვა
– სამოქალაქო საზოგადოების განვითარება
– დისკურსზე გავლენა
ორი მთავარი დიალოგის პროცესი, რომლებიც მიზნად ისახავს როგორც ოფიციალური პირების, ისე სამოქალაქო საზოგადოების ექსპერტების ჩართვას: შლაინინგის პროცესი (ქართულ-აფხაზურ კონტექსტში) და 2005 წლის პროცესი, რომელიც ინიცირებული იყო საერთაშორისო სტრატეგიული კვლევების ინსტიტუტის მიერ (IISS) სამხრეთ ოსეთში. ბოლო პროცესი შლაინინგის პროცესს ჰგავდა, რომელშიც მონაწილეობდნენ პოლიტიკოსები და სამოქალაქო ექსპერტები საქართველოდან, სამხრეთ ოსეთიდან და ჩრდილოეთ ოსეთიდან.
ამ პროცესებმა მაღალი შეფასება მიიღეს მონაწილეთა ჩართულობისა და ფასილიტაციის მეთოდების გამო. მათ მიაღწიეს მნიშვნელოვან ცვლილებებს, როგორიცაა პოლიტიკოსების მიერ საკუთარი შეხედულებების შეცვლის აღიარება. მიუხედავად იმისა, რომ ცვლილებები პოლიტიკაში არ იყო პირდაპირ გამოჩენილი და შეხვედრების დეტალები კონფიდენციალური დარჩა, პოლიტიკოსებისთვის პოლიტიზებული გარემოს გარეშე შეხვედრის შესაძლებლობა აღიარებული იქნა როგორც მნიშვნელოვანი ფაქტორი. თუმცა, ეფექტი უფრო დიდი იქნებოდა, თუ პოლიტიკური კონტექსტი სხვაგვარად წარიმართებოდა.
მხარდამჭერ საერთაშორისო ფასილიტატორებში აღინიშნა, რომ შლაინინგის პროცესში განვითარებულმა იდეებმა პირდაპირი გავლენა მოახდინა ოფიციალურ საკითხებზეც. ამის ნათელი მაგალითი გახდა საქართველოს კონცეფციის დოკუმენტი კონსტიტუციური ვარიანტების შესახებ, რომელიც დაიტესტა აფხაზ მონაწილეებთან და ქართულ მოსახლეობასთან. მიუხედავად იმისა, რომ ეს კონცეფცია არ იქნა მიღებული, მისი ელემენტები აისახა სააკაშვილის 2008 წლის სამშვიდობო გეგმაში. ეს წარმოადგენს დილემას სამოქალაქო პროცესებისთვის, რომლებიც პოლიტიკაში შედიან — რამდენად უნდა მოახდინონ გავლენა და არიან მზად, რომ მიიღონ საკუთარი იდეების შემდგომი დამახინჯება მათი განვითარებასთან ერთად.
სამხრეთ ოსეთში პროცესმა „Point of View“ გააადვილა კომუნიკაციის არხების გახსნა და დაეხმარა ოფიციალურ პირებსა და ჟენევის საერთაშორისო დისკუსიების თანათავმჯდომარეებს, ისეთ საკითხებში, როგორიცაა პატიმრების გათავისუფლება და ზონკარის კაშხლის აღდგენითი სამუშაოები. საერთაშორისო მედიატორების მონაწილეობამ არაოფიციალური როლით ხელი შეუწყო ინფორმაციის გაცვლას და ოფიციალურ პროცესებთან ურთიერთქმედებას.
2008 წლის აგვისტოს კონფლიქტი კატასტროფა იყო დიპლომატიის, სამშვიდობო პროცესებისა და ომის მსხვერპლთათვის. სამხრეთ ოსეთის საზოგადოებამ გადახედა თავის დამოკიდებულებას საერთაშორისო ორგანიზაციების მიმართ, განსაკუთრებით გააკრიტიკეს “ეუთო” მიკერძოებულობისა და გაფრთხილებების უგულებელყოფის გამო. 2008 წლის ესკალაცია იყო პროგნოზირებადი, ხოლო სამშვიდობო ღონისძიებები, რომლებშიც მონაწილეობდნენ NATO და სხვა ორგანიზაციები, განიხილავდნენ რისკებს, მათ შორის, 2007 წლის ივნისის მოვლენას, რომელიც საქართველოს NATO-ში გაწევრიანებას ეხებოდა.
2008 წელს დიპლომატიური ძალისხმევა აფხაზეთის კონტექსტზე იყო კონცენტრირებული, რამაც გამოიწვია პოტენციური ომის გადატანა აფხაზეთიდან სამხრეთ ოსეთში. თუ სამხრეთ ოსეთში სამოქალაქო საზოგადოება იმდენად ძლიერი იქნებოდა, რამდენადაც აფხაზეთში, შესაძლოა, ომის თავიდან აცილება მოხერხებულიყო. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობდა თანამშრომლობა საქართველოსა და ოსეთის სამოქალაქო საზოგადოებას შორის, კავშირები უფრო სუსტი იყო.
სამოქალაქო საზოგადოებამ გამოძებნა გზები ესკალაციების პრევენციისთვის. კავკასიის ფორუმმა ორგანიზება გაუწია ერთობლივ მისიებს, რომლებიც მიზნად ისახავდა გამოძიებას, მათ შორის 2001 წელს კოდორის ხეობაში გამძაფრებული ზეწოლის ფონზე, – ამან ცვლილებები გამოიწვია. 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს სამოქალაქო საზოგადოების ლიდერებმა მოახდინეს გავლენა მოვლენებზე, რათა თავიდან აეცილებინათ მეორე ფრონტის გახსნა საქართველოსა და აფხაზეთს შორის.
ერთ-ერთ ყველაზე ღირებულ ინიციატივად ჯანდაცვაზე ხელმისაწვდომობის პროგრამა უნდა ჩაითვალოს, რომელიც საქართველოს მთავრობამ წამოიწყო. მიუხედავად აფხაზების მტკიცებისა, რომ ეს არ ზემოქმედებს მათ პოლიტიკურ მისწრაფებებზე, სამედიცინო პროგრამები, რომლებიც მიზნად ისახავენ HIV-ის, ჰეპატიტის და ნარკოტიკების ზიანის წინააღმდეგ ბრძოლას, დაფასებულია მათი ჰუმანიტარული და დეპოლიტიზებული ხასიათის გამო, ასევე იმ რეალური სარგებლის, რომელთაც ის გვთავაზობს. სამოქალაქო ორგანიზაციები მხარს უჭერდნენ ამ პროგრამებს, მათ შორის პაციენტებისთვის ტრანსპორტისა და საცხოვრებლის უზრუნველყოფას.
“კავკასიის ფორუმის” მიერ წამოჭრილი კავკასიის ბიზნესისა და განვითარების პროგრამა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო სამხრეთ ოსეთში, სადაც პროგრამა უზრუნველყოფდა ისეთ მხარდაჭერას, როგორიცაა აგრარული ტექნიკა. ადამიანის უფლებები და ადამიანური უსაფრთხოების საჭიროებების დაკმაყოფილება ასევე არის მნიშვნელოვანი ასპექტი ნდობის გაძლიერებისთვის, განსაკუთრებით ისეთ მგრძნობიარე საკითხებზე, როგორიცაა გალისა და ახალგორის მოსახლეობის საჭიროებები.
აფხაზეთის სამოქალაქო საზოგადოება მუშაობდა მთელს აფხაზეთში, მაშინ როცა გალის საკითხები ლობირებული იყო სოხუმში მომუშავე ორგანიზაციების მიერ. სამშვიდობო ორგანიზაციებმა ეხმარა შიდა ურთიერთობების გაძლიერებაში, ხელს უწყობდნენ ნდობის განვითარებას ადგილობრივ სამოქალაქო საზოგადოებასა და ხელისუფლებებს შორის. დიდი წარმატება იყო სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლის დანიშვნა აბხაზეთის ომბუდსმენად, რომელმაც თავის პირველ მოხსენებაში მკაცრად გააკრიტიკა აბხაზეთის პოლიტიკა გალის მიმართ.
ეს მოხდა როგორც სამშვიდობო ძალისხმევის წლების მანძილზე მიღწეული შედეგი, რომელსაც საერთაშორისო სამოქალაქო ორგანიზაციები უჭერდნენ მხარს. ომბუდსმენი, ასიდა შაქრილ, რომელიც ადრე კოორდინირებდა ადამიანის უფლებათა და საზოგადოების კონსულტირების პროექტებს, რომლებიც მხარდაჭერილი იყო International Alert-ის მიერ, მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი ადამიანის უფლებების მდგომარეობის გაუმჯობესებას როგორც ინდივიდუალურ, ისე ინსტიტუციურ დონეზე.
სამოქალაქო სამშვიდობო ძალისხმევის ინიციატივებმა გავლენა მოახდინა საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ დისკურსზე, თუმცა არა საკმარისად. ზოგიერთი ქართველი რესპონდენტი აღნიშნავდა, რომ დიალოგებმა „ტაბუს მოხსნას“ შეუწყო ხელი და აფხაზეთის თემაზე საუბრის შესაძლებლობა გააჩინა ქართულ საზოგადოებაში. ისინი აღიარებდნენ, რომ მონაწილეები ქმნიდნენ საზოგადოებრივ დისკურსს თავისი გამოსვლებით მედიაში, სტატიების გამოქვეყნებით და აქტივობებით სოციალურ ქსელებში.
აფხაზეთში სამშვიდობო მოძრაობის ვეტერანები ხშირად ხდებიან საზოგადოებრივი აზრის შემქმნელები, ტელევიზიასა და სხვა პლატფორმებზე აქტიურად გამოჩენით. ჟურნალისტები, რომლებიც ჩართულნი იყვნენ დიალოგის პროცესებში, აცნობიერებენ თავიანთ გავლენას და ცდილობენ კონფლიქტურად მგრძნობიარე ინფორმაციის მიწოდებას ისე, რომ თავიდან აიცილონ წინასწარი განწყობა და უარყოფითი ნარატივები.
დიალოგების ფარგლებში მომზადებული პუბლიკაციები, როგორიცაა International Alert-ის მასალები, UCI და Conciliation Resources პროცესები, შეფასდა როგორც მნიშვნელოვანი ინსტიტუციური მეხსიერების შექმნა. მიუხედავად იმისა, რომ მათი დაუყოვნებელი გავლენა პოლიტიკაზე შეზღუდული იყო, ისინი რჩება მნიშვნელოვან ანალიტიკურ რესურსებად, რომელსაც დღემდე იყენებენ სტუდენტები და ოფიციალური პირები. როგორც ერთ-ერთმა აფხაზმა რესპონდენტმა აღნიშნა: „ყველამ ყურადღებით წაიკითხა ანალიტიკური ანგარიშები, ამიტომ ჩვენი სამუშაო არ იყო ფუჭი“.
ექსპერტები ასევე აფასებდნენ თავად ანალიზის პროცესს, რადგან ეს მათ აიძულებდა უფრო ღრმად გაცნობილიყვნენ პრობლემებს და გარკვეულიყვნენ სხვადასხვა თვალსაზრისებში.
კვლევამ გამოავლინა არსებული წუხილები სამოქალაქო საზოგადოების მიერ მშვიდობის მშენებლობის მიმართლებით შემცირებული ძალისხმევის გამო. აღინიშნა, რომ მრავალმა ინიციატივამ მომენტუმი დაკარგა. რესპონდენტები საუბრობდნენ სამოქალაქო სამშვიდობო ინიციატივების მდგომარეობაზე, აღნიშნავდნენ რა თაობათა გაყოფასა და ინოვაციურ ინიციატივებზე ზედმეტ ყურადღებას უკვე ნაცადი და დატესტილი მიდგომების ხარჯზე. გამოკითხულები აღნიშნავენ, რომ აუცილებელია თაობებს შორის თანამშრომლობა, რათა მომავალი თაობის უნარები განვითარდეს და ამავდროულად შენარჩუნდეს ინსტიტუციური მეხსიერება.
წუხილები არსებობს მონიტორინგისა და შეფასების ტექნიკური მიდგომების მიმართ, რადგანაც რესპონდენტების აზრით, უფრო დიდი ყურადღება ეთმობა ფორმებს, ვიდრე რეალურ შინაარსს. გარდა ამისა, სამოქალაქო მშვიდობის სფეროში კონკურენცია ხშირად ემგვანება თავად კონფლიქტს, რომელზეც ეს ორგანიზაციები მუშაობენ, – რაც ხელს უშლის ეფექტურ თანამშრომლობას. კვლევა ხაზს უსვამს იმ ფაქტს, რომ საჭიროა სხვადასხვა სფეროებს შორის სინერგია, განურჩევლად იმისა, თუ რა თემებზე მუშაობენ ისინი — დიალოგის მიმართულებით, ტრავმისგან რეაბილიტაციაზე თუ ადამიანის უფლებებზე.
